Prima edade de su ferru

Prima Edade de su Ferro

Su coladòrgiu de su Brunzu finale a s'Edade de su Ferro (900-500 a.C.) est contrassegnato de profundas mudadas, innescati de vàrios fatores, intre sos cales andat tzertamente annoverato s'insediamentu istàbile in Sardigna de sos Fenìtzios.

Mudant sas produtziones tzeràmicas, chi torrant a èssere in manera rica decoradas in s'istile naradu "geomètricu" e "orientalizzante".

Muta s'assetu de unos cantos nuraghes, chi subint seri rimanìgiamentos cando no addiritura su partziale smantellamento de turres e bastiones, comente a testimoniadu dae su nuraghe Genna Maria de Biddanoa Forru.

Muta s'assetu de sos bidditzolos, cun su coladòrgiu de sa cabanna tzirculare isolada a su cumplessu de ambientes delimitados dae un'ùnicu perìmetru muràriu cun corte tzentrale comuna (sos gai narados "aorados").

Sa produtzione de armas in brunzu subit una crèschida, comente a puru sa de sos bronzetti. Sas statuine in brunzu, creadas cun funtzione de ex votu, rafigurant vàrias figuras: arcieri, opliti, pugilatori, lottatori, vàrias figuras feminiles, vàrios animales, ogetos presos a sa vida fitiana, modellini de nuraghe, navieddos e àteru ancora.

Mèritat unu particulare mentovu su rinvenimentu de sas grandu istàtuas in pedra acanta sa necròpoli de Monte Prama (Crabas). Si tratat difatis de manufatos artìsticos chi (a esclusione de sas isculturas de sa Grètzia arcàica) no agatant analogias intre sas produtziones mediterràneas coeve, mancari, andat naradu sin de como, etotu sa cronologia de custas òperas rapresentat unu sèriu problema sientìficu.

Sas isculturas de Monte Prama fiant bènnidos atzapadas acanta una necròpoli a inumazioni sìngulas, e giai custu fatu rapresentat unu datu de rilievu, dae chi in edade nuràgica sa norma fiat rapresentada dae sos interros colletivos a s'internu de sas "tumbas de sos gigantes". Nde fiat bènnidu atzapada una trentina belle de esemplares, a cantos.

Custas isculturas rafigurant, sighende un'istile iconogràficu in manera assoluta coerente cun cuddu adotadu pro sa pitica istatuària in brunzu, vàrias figuras umanas maschiles: arcieri, opliti, pugilatori. Ultres a sas figuras umanas però fiant bènnidos atzapados (e fintzas custu est unu datu rilevante) diversos esemplares de sos gai narados 'modellini de nuraghe', overas isculturas interpretabili comente a rafiguratziones in iscala reduida de custa casta monumentale.

Sa realizatzione - in pedra o in brunzu - de modellini de nuraghe rapresentat unu de sos sinnos prus eclatanti e eloquenti de sas profundas mudadas in atu a s'internu de su sistema culturale nuràgicu in custu perìodu, mescamente si postu in sa dèvida relatzione cun unu àteru fenòmenu de grandu rilievu: lu sessare de sa realizatzione de noos nuraghes, s'abbandonu de unos cantos de issos e sa partziale destruidura de unos cantos monumentos cun subraponidura de noas cabannas (a òpera, est pretzisu lu pretzisare, de sos matessi nuràgicos).

In unu sìmile cuadru de mudadas culturales, aparit legìtimu interpretare sa realizatzione de sos modellini de nuraghe, gasi comente de sas grandu istàtuas de Monte Prama, comente a craros sìmbulos de sa memòria culturale a cale beniat afidadu su còmpitu de arginare s'arriscu de derivat identitaria chi ogni mudada culturale ghenna in manera inevitàbile cun sese.