Literadura

Sa literadura

In su sèculu XVI s'interessu pro s'istòria de sa Sardigna e pro sas antighidades suas intzitat curiosidades in sos istudiosos sardos, comente a dimustrant sas òperas de Sigismondo Arquer e Giovanni Francesco Fara chi, pro primos, proponent una riflessione subra de sa Sardigna e subra de su suo passadu, frunende, a su matessi tempus, un'importante testimonia subra de sa sotziedade de su tempus issoro.
Antonio Su Frasso rapresentat, imbetzes, totu sa cumplessidade de su plurilinguismu sardu de s'època, impreende su castiglianu, su catalanu e su sardu, mentras Pietro Delitala si discosta de sos autores de su matessi perìodu ca sèberat sa limba italiana, o pro mègius nàrrere, toscana, in unu su momentu chi custu idioma est belle de su totu abbandonadu in Sardigna.

In su sèculu XVII sa Sardigna, oramai de su totu ispanizada, bidet lu s'afirmare, in modu intzisivu, de sa limba e de sa cultura castigliana. Faghet etzetzione s'òpera de Francesco Vidal, chi manifesta cun s'interessu suo pro sa limba sarda, comente a in s'ìsula esisterent currentes culturales chi in calicunu modu cuntrastaiant s'ispanizatzione totale de sas classes dirigentes. Su poeta barocu Giuseppe Delitala y Castelvì est, imbetzes, in manera perfeta integradu in sa cultura ispagnola e cun sas òperas suas dimustrat de èssere unu notèvole poeta sardu in limba castigliana.

S'Otighentos rapresentat unu momentu fundamentale pro sa cultura sarda. Est, difatis, su perìodu in cale numerosos biagiadores bìsitant sa Sardigna e pùblicant sos relatos de custos biàgios, de cales su prus nòdidu est cuddu publicadu in su 1826 de Alberto Ferrero de sa Marmora.
In su cursu de su sèculu bìsitant sa Sardigna Frantziscu de Àustria-Este, Alphonse de Lamartine, Antonio Bresciani, Emanuel Domenech, Carlo Corbetta, Charles Edwardes, Francesco Chi Ant, Gaston Vuillier, Gustave Jourdan.

Su nou sèculu s'aberit cun una tendèntzia a sa trasformatzione de sas istruturas de sa sotziedade sarda. Conchistant una positzione de su primu pranu su poeta Sebastiano Satta e s'iscritore Enrico Costa, chi aiant otentu sutzèdidos de livellu italianu e europeu, insertende·si in su grandu dibatu de sa cultura internatzionale.
Su cunferimentu de su Prèmiu Nobel a s'iscritora nugoresa Grazia Deledda, in su 1926, cunsagrat definitivamente su balore e s'originalidade de sa literadura sarda.

De sos cumintzos de su Noighentos si registrant numerosos biàgios de istudiosos, giornalistas e iscritores, chi cursant sa Sardigna e pùblicant, posca, sas relatziones de sos biàgios issoro. Intre custos, Annibale Grasselli Barni, Gino Bottiglioni, Giulio Bechi, J.E. Crawford Flitch, Max Leopold Wagner.
In custu sèculu acanta a sa cultura literària andat ammentada sa cultura polìtica cun pessonàgios de grandu balore comente a Emilio Lussu e Antonio Gramsci.

Su pustisgherra rapresentat unu momentu de bortada, in cale sos intelletuales sardos sunt consapevoli de s'agatare in cara a una bortada epocale rapresentada dae sa fine de s'isulamentu e de s'intrada de sa Sardigna in su gai naradu "bidditzolu globale". Tales trasformatziones sunt avèrtidas dae sos òmines de cultura e de sos iscritores comente a Salvatore Cambosu, Giuseppe Dessy, Salvatore Satta e, in annos prus reghentes, Sergio Atzeni.