Sa tzitade postunitaria

Cagliari, via Roma e Palazzo Zamberletti, cartolina, post 1905. Da collezione Colombini, Sardegna DigitalLibrary

A s'incras de s'Unidade de Itàlia sa cunformatzione urbana de sa Sardigna rivelaiat s'istrutura sua fràgile in manera estrema pro una sèrie de aspetos e problemàticas. Sa grandu parte de sa populatzione (80,5%) torraiat a sètzere in sos piticos comunos semenados totu s'ìsula, mentras petzi una mìnima parte (su chi abarrat 19,5%) in sos tzentros prus cunsistentes, petzi sos majores de sos cales, Casteddu e Tàtari, superaiant sos 5000 abitantes.
Las mudades bisòngios politico-econòmicas aiant giutu, giai dae su 1836, a ripensare s'assentu amministrativu de su territòriu, motivu pro cale Nùgoro, Tèmpiu e Otieri fiant istadas onoradas dae su re Càralu Albertu de su tìtulu de tzitade. S'evidentziaiat in tale modu su mudamentu de interessos cara a s'ala de intro tataresa e su ruolu nevralgico a presìdiu de sas Barbagie assignadu a Nùgoro.
De sas sete tzitades regias de nòmina aragonesa difatis (Casteddu, Tàtari, S'Alighera, Casteddu Sardu, Bosa, Aristanis, Igrèsias) petzi Igrèsias, gràtzias a s'annoadu impulsu de s'indùstria estrativa, de sèculos risursa printzipale de su territòriu suo, ammustraiat de ischire rispòndere a sos bisòngios de su cursu nou, mentras Casteddu Sardu, aorada e cun unu ruolu marginale respetu a su passadu, S'Alighera, prus pagu idònea comente a portu respetu in Portu Turre pro sos tràficos cun sa penìsula, Bosa, situada in una positzione disagevole in sos cunfrontos de Macumere respeto a sa viabilidade de su Caminu Reale "Carlo Felice" e de sa lìnia ferruviària, ammustraiant ladinos sinnos de crisi.
Nointames s'esigua cantidade de populatzione in sas tzitades, pro unu nùmeru totale de residentes in s'intrea ìsula de unas 609.000 unidades, si faghiant semper prus pressanti netzessidades noas.
Cun sa riforma de sos Cussìgios tzìvicos (1836), chi previdiat s'istitutzione de unu Cussìgiu de sos Ediles, prepostu a s'amparu de sa cura, de su decoru e de sa salubrità de sos tzentros urbanos, si determinaiat un'atentzione finas a tando disconnota a unu modu nou de bìvere sa tzitade matessi, chi afundaiat sas raighinas suas in s'"idea de sa magnificenza tzivile", veiculada dae sa rivolutzione napoleònica, e arribbada a s'ìsula petzi in prena Restauratzione.
Si profilava duncas sa dòpia netzessidade de dare a s'assentu urbanu un'òrdine in contu de su costruidu, cun su presupostu de unu raportu nou intre amministratzione pùblica e privados, e de frunire efitzientes e servìtzios noos pro sa colletividade, cales su campusantu, su mercadu, s'ospidale, su teatru, su mattatoio, a sos cales si diant èssere acostagiadas in sa segunda metade de su sèculu sas iscolas e s'istatzione ferruviària.

Aggiornamento

6/8/2025 - 12:35