Si creet e si narat chi sa Sardigna siat zona intre sas prus cunservativas in Otzidente. Custu no est privu de fundamentu, mescamente pro cantu pertocat sas festas. Fatos istòricos ant creadu sas premissas ca s'òrdine cristianu de s'annu benneret introduidu in manera primidia in Sardigna. Nointames custu, ancora oe est possìbile osservare sa singolarità de sas festas sardas e nde collire su particulare timbru chi tenent respetu a sas chi si tzèlebrant in sos continentes chi s'incrarant subra de su mare de su Mediterràneu.

Analogias comente si siat est possìbile collire, oltreché in su bramadu ispàtziu-temporale de su Mediterràneu preistòricu e istòricu, mescamente cun unas cantas festas chi de unu chirru s'acumprint in su cuntestu de su Mediterràneu de su serente Oriente, de s'àteru in sa penìsula ibèrica, in manera piessigna in sa Catalugna.

Non pro àteru fintzas in Sardigna, comente a in ogni logu, sas festas si caraterizant pro èssere de sas fainas rituales de organizatzione sotziale de su tempus e pro èssere, custas fainas sotziales, galanas (Valerio Valeri). Sa festa, rendende possìbile sa pertzetzione colletiva de sa discontinuidade de su tempus respetu a sa durada de su tempus individuale, introduit sentidu e òrdine in su fluire caòticu e indifferenziato de sos eventos (Levi-Strauss).

Pro cale intre festa e cuotidianu b'est profunda diferèntzia, ma - in manera contrària a cantu si creet - non contrapositzione. Issa, casumai, unit nell"esperièntzia colletiva custa chi in sa vida fitiana est a su sòlitu separadu (s'ispìritu e sa matèria, su sacru e lu profano, s'ùtile e s'inùtile, sa misèria e sa bundàntzia, e gasi bia).

Sas festas sunt connotadas duncas non petzi de sos ritos ma fintzas de cumportamentos diversos e insòlitos, respetu a cuddos abituales, in sa bestimenta, in s'alimentatzione, in sa faina de traballu, in s'osservàntzia e in s'inosservàntzia de proibitziones, in su si permìtere sa retziprotzidade e su donu chi sa vida fitiana pro su prus inibit e, mescamente, in su si cuntzèdere su svago e su disaogu colletivu. Sa particularidade de sa festa est dada dae sas peculiares cunformatziones chi custos tretos generales assument a segunda de sas tziviltades in sas cales issos s'afirmant e si contivigiant.

Insistèntzias preistòricas e istòricas, cuntestu sotzioeconòmicu agru-pastorale, riferimentos de s'àera e temporales chi rimandant a sa presèntzia in s'ìsula de sas diversas gentes chi bi si sunt intreveradas e mescamente sos percursos longos meda non petzi temporales de assimilatzione e sedimentatzione de custos fenòmenos - motivados dae su relativu isulamentu de sa Sardigna cara a s'esternu e intre paisu e paisu in su suo internu - oferint sutafundu esplicativu a sa vivacità, a sa variedade e a su particulare timbru e colore de sa festa sarda.

Bibliografia
A. Bresciani, De sos costùmenes de s'ìsula de Sardigna, cumparados cun sos pòpulos antigos meda orientales, Nàpule, Tziviltade catòlica, 1850;
G. Angioni, "Sa festa de Santa Maria de austu in Guasila", in BRADS. Bulletinu de su repertòriu e dell"atlante demologico sardu, 3, 1968, pp. 60-68;
C. Gallini, Su consumu de su sacru. Festas longas de Sardigna, Bari, Laterza, 1971;
G. Angioni, "I panes e sa festa de is bagadius" a Siurgus", in BRADS. Bulletinu de su repertòriu e de s'atlante demologico sardu, 4, 1972, pp. 42-49;
M. De su Pranu, Sa Sagra de S. Frantziscu de Lùvula, Casteddu, E. Gasperini, 1972;
A.F. Ispada, Sa sagra de santu Costantinu, Casteddu, Istabilimentu tipogràficu Fossataro, [1972];
C. Gallini, Dono e malocchio, Palermu, S.F. Flaccovio, 1973;.
A.M. Cirese, Panes traditzionales. Arte efìmera in Sardigna, Casteddu, EDES, 1977;
C. Gallini, Traditziones sardas e mites d"oe. Dinàmicas culturales e iscontros de classe, Casteddu, EDES, 1977;
F. Alziator, Su folklore sardu, prefatzione de P. Toschi, Sassari, Libreria editora Dessì, 1978;
M. Atzori-M.M. Satta, Creìngios e ritos màgicos in Sardigna. De sa religione a sa maghia, Sassari, Chiarella, 1980;
G.P. Caredda, Folclore in Sardigna, Gènova, SAGEP, 1981;
M.M. Satta, Arrosu e prantu in sa cultura populare. Festas e traditziones sardas, Sassari, L"asfodelo, 1982;
G. Angioni, "Sa cultura populare", Sa Provìntzia de Casteddu. Ambiente, istòria, cultura, Cinisello Balsamo, Silvana, 1983, pp. 237-284;
G. Melas, "Sa mùsica catalana in sa Sardigna medievale", in I catalanos in Sardigna, a cura de J. Carbonell-F. Manconi, [Cinisello Balsamo], Silvana, [1984], pp. 187-192;
A. Vargiu, Su cultu dell"Assunta in Sardigna. S"acchixedda de Guasila, Casteddu, TEA, [1984];
M.M. Satta, "Sa religiosidade populare e sas festas", in Sa Sardigna, a cura de M. Brigaglia, Casteddu, : Editziones de sa Torre, 1985, pp. 126-139;
Sagras ritos e festas populares de Sardigna, [s. l.], Janus, 1987;
L. Spanu, Sagras e festas populares in sos comunos de sa provìntzia de Casteddu, Casteddu, Provìntzia-Assessoradu a sa cultura, 1987;
M. Atzori, Cavalli e festas. Traditziones ecuestres de sa Sardigna, Sassari, S'Asfodelo, 1988;
G. Angioni, "A sas raighinas de su folclore", in Totu sos libros de sa Sardigna, a cura de M. Brigaglia, Casteddu, Editziones de sa Torre, 1989, pp. 163-165;
L. Spanu, Guida a sas sagras de sa Sardigna, Casteddu, Castello, [1989];
G.P. Caredda, Sagras e festas in Sardigna, Casteddu, Editziones de sa Torre, [1990];
Folk festivals in Sardinia, [s.l.], Janus, 1990;
G. Angioni, "Festas e santuàrios de su campu", in Su traballu e sa vida sotziale, a cura de A. Oppo, [Cinisello Balsamo], A. Pitzos, [1991], pp. 176-188;
La caddigada sarda. Sa Festa de Beranu a Sassari, Sassari, Soter, [1992];
G.P. Caredda, Sas traditziones populares de sa Sardigna, Nùgoro : Archìviu fotogràficu sardu, [1993].
P. De Magistris, De sa peste a sa festa. Istòria de terrores e de isperos. Sa devotzione pro Sant"Efisio, Casteddu, Editziones de sa Torre, 1993;
G. Deledda, Traditziones populares de Sardigna, a cura de D. Turcos, Roma, Newton Compton, 1995;
A. Deias, "S. Antonio Abate e su mitu de su fogu", in Sardigna antiga, 5, 1996 , pp. 25-31;
M. Astores- R. Curcuriga, Libru de sa Sartiglia, o siat Giostra de los cavallieri de sa tzitade nòbile meda de Auristagno Aristanis, S"Alvure, 1996;
G. Zirottu, Sennora nostra de Gonare, Nùgoro, Solinas, 1996;
G. Fara, Subra de sa mùsica populare in Sardigna, a cura de G.N. Spanu, Nùgoro, Ilisso, [1997];
G. Angioni, "Sardigna 1900. S'ograda antropològica", in Sa Sardigna, a cura de L. Berlinguer-A. Matone, Torinu, G. Einaudi, [1998], pp. 1126-52;
Sedilo. S'istòria, a cura de A.F. Ispada, [Sedilo], Amministratzione comunale, 1998;
L. Orrù, Mascaras e donos, mùsicas e ballos. Carnevale in Sardigna, a cura de F. Putzolu-T. Imprea·la, Casteddu, CUEC, 1999;
S. Pirisinu, 1000 e piu festas. Guida agiornada a sas festas e a sas sagras de sa Sardigna, Sassari, Superstar-EDES, [1999];
Sedilo. Sa gente, a cura de A.F. Ispada, [Sedilo], Amministratzione comunale, [1999];
G.M. Demartis, La caddigada sarda. Sos costùmenes, l"altivesa de unu pòpulu, Piedimonte Matese, Imago mèdia, 2000;
A. Cauli, Dae segus sa Sartiglia. Biàgiu intre sos sentimentos e sos sentidos de sa giostra ecuestre de Aristanis, Aristanis, S"Alvure, 2001;
B. Lortat-Jacob, Mùsicas in festa. Marocu, Sardigna, Romania, Casteddu, Condaghes, [2001];
A.F. Ispada, Crèsias e festas de Bosa, Sestu, Zonza, 2002;
Carta de sas traditziones populares de sa Sardigna. 118 festas populares contadas e acraridas, Sassari, Carlo Delfino, 2004;
G. Angioni, "Su mundu populare traditzionale", in Sardigna, Torinu-Roma, Touring Club Italianu-Grupu editoriale L"Espressadu, 2005, pp. 79-88;
Calendàriu 2006. Istitutu superiore regionale etnogràficu, a cura de A. Deias, Nùgoro, Istùdio Istampa, 2006.

MONOGRAFIE
C. Gallini, Su consumu de su sacru. Festas longas de Sardigna, prefatzione de V. Lanternari. Nùgoro, Ilisso, 2003 (Bibliotheca Sarda; 91)