Sos tèrmines traditzionales de sa Limba Sarda indicanti su Nadale sunt Pasca ’e Nadale e Paschixedda, diminutivu de Pasca (Pasqua). S'impreu de su diminutivu pro designare su Nadale in su meridione de s'Ìsula naschet de su cunfrontu implìtzitu cun sa Pasqua de Resurretzione (Pasca e Pasca manna) e sugerit su reconnoschimentu de custa ùrtima (vd. s'agetivu manna: ‘mannu’) comente a sa festa prus importante de sa cristianidade.
Quantunque oggidì sa note de sa vigìlia de Nadale rapresentet unu momentu de bundàntzia alimentare, in s'orizonte traditzionale issa fiat distinta dae su geunu, cunforma a custu chi acadessiat pro sas vigìlias o sas dies pretzedentes àteras festas importantes de sa cristianidade: Pasca, s'Esaltatzione de sa Santa Croce, etc. Paret fagheret etzetzione sa Gaddura, zona de frontera prus aberta a sas contaminatziones, comente a testimoniadu in su de finire de s'Otighentos de su folklorista Francesco De Rosa. In Azos e Bortigiadas, a esèmpiu, sa chena de sa vigìlia fiat unu lauto pastu e si racumandaiat a sos pipios de mandigare a sazietà, sinunca una maiàrgia, sa Palpaéccia, diat àere postu una pedra in s'ispàtziu abarradu bòidu in s'istògomo issoro.
Imbetzes, unu àteru folklorista, Giuseppe Calvia, documentat a su cumintzu de su Noighentos in su Logudoro sa costumàntzia de su geunu finas a sa concrusione de sa Messa de mesunote, narada Missa ’e puddu ca annuntziada dae su primu càntigu de su puddu.
Ischit notes ’e chena, est a nàrrere sa note de sa vigìlia de Nadale, in sas àteras zonas de s'Ìsula fiat caraterizada dae unu pastu frugale. Sos pastores faghiant torrada in sos paisos issoro, e in su caminetto ardeva unu tzipu de linna (naradu subra de truncu ’e chena), cunservadu in manera apòsita pro s'ocasione, chi si chircaiat de fàghere ardere finas a s'Epifania. Chi su fogu abarraret allutu, difatis, fiat sinnu e presagio de salude e prosperidade.
A fùrriu a su caminetto sos prus mannos contaiant a sos pipios legendas e contos tràidos dae su repertòriu de sa narrativa populare de traditzione orale, chi sos pipios ascurtaiant incantados e chi in su nugoresu pigaiant su nùmene de contos de fochile (lett. ‘contados de su foghile’). Un'esèmpiu eficatze in manera piessigna de su clima chi s'alenaiat in sos abitòrios de su Nugoresu sa note de sa vigìlia de Nadale nch'est ofertu dae una paristòria de Grazia Deledda Su betzu Moisè, chi apartenet a sa collida Su donu de Natale. Moisè fiat unu porcaro chi de ierru custoiat grustos de nche pònnere e maialini chi paschiant e mandigaiant sas landes in sos padentes de elci de su monte Orthobene. Nointames non mancaiat de torrare a paisu pro sas grandu solennidades e ispetzialmente disigiaiat colare su Nadale in domo de sos meres. Moisè fiat betzu, cando chi ancora in fortzas, e fiat a forte raighinadu in su cuntestu traditzionale. Difatis, pretzisat s'iscritora, ischiat fàghere scongiuri contra su malocchio, contra sas maladias de su bestiàmene, contra sas formigas chi sutraiant su trigu in sas aie, contra sos bruchi, sas cavallette e sos bermes, e contra sas àbbilas pro lis impedire de furare porcheddos e agnellini. Ma mescamente Moisè contaiat a sos pipios «istòrias chi torraiant a artziare a sos “antigos tempos” cando Gesùs non fiat nàschidu ancora e su mundu fiat pobuladu de gente simpre, ma fintzas de èsseres fantàsticos, de animales chi faeddaiant, de demònios, de nanos, de birghines, chi fiant bonas cun sos bonos e malas cun sos malos e colaiant su tempus a tèssere pùrpura e oro».
Sèidos a inghìriu a sa tziminera, «cando chi ardevano intreas tuvas de chercu o intreas raighinas de chessa», sa note de sa vigìlia sos pipios de su mere ascurtaiant cun atentu. «Fiat chitzo ancora pro sa grandu chena chi si faghiat a pustis de sa torrada de sa missa de mesunote», a sa cale, però, betzos e pipios non partetzipaiant pro bia de su clima tèteru in manera piessigna. Pro totus cussos chi cherrerent mandigare «sena profanare sa vigìlia» s'ammaniaiat unu pratu de pasta cundidu cun una bagna de nughes pistadas.
Sa bera die de sa bundàntzia alimentare era su 25 de nadale, cun sa consumatzione de sas petzas de porcu o de angione. Non mancaiant sa frùtora sica e sos durches de su perìodu atongile e ierrile: pane sapato, papassini, etc. In ocasione de sa vigìlia de Nadale sos giòvanos donaiant donos a sas amoradas. Ammentamus, pro esempru, ancora un'òpera deleddiana, Marianna Sirca, in sa cale su bandidu Simone Sole giughet sa note de sas vigìlia a s'amada Marianna unu cinghialetto cassadu a sa mantza.
In fines, sa ricorrenza natalizia ruet a curtzesa de su solstìtziu de ierru (21 nadale), unu de sos momentos de coladòrgiu de su tziclu astronòmicu in ocasione de su cale si creiat chi sa natura si carrigaret de poderes etzetzionales. Si pessaiat, a esèmpiu, chi chie assistiat a ischit Missa de puddu (vd. supra) diat àere gosadu de particulares benèficos: p.es. sa creatura malformata de una fèmina gravida diat èssere sanada si sa mama aeret partetzipadu a sa funtzione religiosa. Ancora Grazia Deledda, in sa chirca de giòvanos subra de sas traditziones populares de Nùgoro publicada in sa «Rivista de sas traditziones populares italianas» (1893-1895), dirìgida dae Angelo De Gubernatis, documentaiat pro su paisu nadale suo su creìngiu segundu cale a chie nasca sa note de Natale non s'ant a isòrvere mai sos ossos e sa die de su Cabu at a agatare intregu sa carena sua.
In su Campidanu de Casteddu fiat creìngiu difùndidu chi a sos nàschidos sa note de su 24 nadale non diant èssere rùidos a vida nen dentes nen pilos e chi su corpus issoro non si diat èssere decomposto una bia interradu.
In su Logudoro imbetzes si reteniat chi cussos chi naschiant sa note de sa vigìlia diant àere pòdidu preservare de sas disgràtzias sete domos de su vicinato.
Aggiornamento
Video
Anno : 2001
Anno : 2011
Risultati 2 di 47553
Visualizza Tutti
Commenti