Capodanno

Sa prima die de ghennàrgiu est una festa religiosa de pretzetu. Oto dies a pustis de su Nadale, difatis, sa liturgia catòlica ammentat Maria Santìssima, Mama de Deus.

Traditzionalmente, a su pari de totu sos momentos de coladòrgiu de su betzu a su nou, siat de su tziclu calendariale chi de cuddu astronòmicu (ancora imbeniente a su solstìtziu de ierru), fintzas su perìodu chi cumprendet sa fine e su cumintzu de s'annu fiat cunsideradu dèchidu pro tràere presagi dae su mundu de sa natura, in manera piessigna de sas genias vegetales.

In Casteddu, a esèmpiu, s'impreaiant fògias de olivo pro una pràtica mutida s'olieddu. Pro ischire si duos giòvanos si diant èssere amorados si pigaiant duas fògias friscas de olivo e, iscritu subra de una su nùmene de su pitzocu e subra de s'àtera su de sa pitzoca, las s'infundiat cun sa salia e las si poniat subra de sa chisina caente: si sas fògias, accartocciandosi, s'acurtziaiant cheriat nàrrere chi sos duos si diant èssere iscostiados.

Àtera forma de pronòsticu, semper invalsa a Casteddu, fiant is ciascus, responsi a s'ispissu brullanos, iscritos subra de bigliettini chi si bogaiant a sorte comente a sos nùmeros de una tombola.

In s'Iglesiente est istada aporrida in vida un'antiga costumàntzia, narada de sos candeberis, cunsistente in s'oferta a sas pessones bisongiosas a banda de sos massajos de trigu cotu cundidu cun su late e cun su mele; nùmene e costùmene tasint a su donum calendarium de època romana, s'iscàmbiu de sos donos aùgura·los chi acontessiat a sas Calende, sa prima die de ghennàrgiu. Tenent cun probabilidade sa matessi orìgine unas cantas questue de s'ùrtimu de s'annu: cales ischit candelaria a Orgòsolo e subra de candelàriu nugoresu. Custa ùrtima est documentada dae Grazia Deledda in su traballu de giòvanos subra de sas traditziones populares de Nùgoro. Nde ricavamus chi sa denominatzione candelàriu fiat assignada siat in sa questua infantile chi si teniat in su Cabulogu de sa Barbàgia s'ùrtima die de s'annu, siat in s'ogetu de su donu (frùtora sica), siat, in fines, a unu pane «piticu, biancu, frastagliato, lùghidu, in forma de pugiones e de àteros animales», confezionato in manera apòsita pro s'ocasione.

De su donum calendarium paret de pòdere agatare rastru fintzas in su nùmene de sos candelaus / scandelaus, rafinados durches in pasta e candidu de mèndulas difùndidos in su Campidanu, cun tzentru produtivu de primore Cuartu Sant'Aleni. Fortzis unu tempus custa variedade de durches, como panstagionale, fiat assotziada ispetzificamente a sas festividades de fine de annu. In farta de àtera documentatzione, est su datu linguìsticu, cun sos relativos istùdios, a fàghere propendere in custa diretzione.

In cara a s'intzertesa e a sas numerosas incògnitas de s'annu nou chi cumintzaiat fiant numerosos sos ritos propitziatòrios. Sa grandu parte interessaiat alimentos, sa cale consumatzione fiat pretzèdida dae ritualidade beneauguranti. In unos cantos paisos de su Logudoro, a esèmpiu, s'ammaniaiat subra de càbude, pane aùgura·las de s'assemprat antropomorfa, mentras aterue fiat una focaccia farcita cun sa sapa. In Otieri su capofamiglia la truncaiat subra de sa conca de su fìgiu prus piticu (in àteros paisos subra de sa de su primu fìgiu), resende pro tres bias sa fòrmula «Su bene a mizas!» (‘Su bene a mìgias’).

In unos cantos paisos de su Logudoro, comente a Patada, e de sa Barbàgia sas famìlias de sos pastores ammaniaiant ischit peltusita, unu pane benaugurante cun un'istampu (peltusu) a su tzentru e subra de sa cale superfìtzie fiant collocadas statuine de pane chi torraiant a leare figuras e ambiente de su mundu pastorale; comente su pastore cun su cane, s'ovile, sas berbeghes.

Sas famìlias massajas ammaniaiant, imbetzes, ischit giuada (lett. ‘su giogo’), unu pane tundu subra de su cale collocaiant rafiguratziones de su massaju, de su giogo de sos boes, sèmenes de trigu in cantidade comente a augùriu de bundàntzia.

Semper in raportu a su valore aùgura·las de su trigu, in unos cantos paisos si nde daiat de mandigare a sos animales domèsticos e lu s'afilaiat in artu in sas diversas partes de sa domo, cherende simulare s'artu cùmulu de regortu chi nche s'auguraiat de otènnere una bia aende·si concruidu su tziclu agràriu.