Crabonaxa, Termas romanas de Santa Maria

Su cumplessu archeològicu est in sa lada narada de Santa Maria e s'estendet subra de un'àrea manna a beru de sa pranura omònima. Deviat tènnere su suo fulcro in una villa rùstica, deputada a su coltivu de sa fertile pranura, cun sa cale fiat in relatzione unu piticu edifìtziu termale.
Sa prima fase de s'edifìtziu termale si cheret collocadu in edade romana, verosimilmente in su sèculu I p.C. Si tratat de un'ambiente de piticas dimensiones (m 8,5 x 6,2), orientadu S/O-N/E, costituidu dae unu vanu de intrada de forma cuadrangulare de cale s'atzedet a su "calidarium", est a nàrrere s'ambiente iscaldidu; custu est dotadu de duos "praefurnia", est a nàrrere sos vanos chi acasagiaiant su fogu pro iscaldire s'ambiente printzipale. Su "praefurnium" prus piticu est assetiadu subra de su chirru N/E de su "calidarium" e acabat cun un'àbside, mentras cuddu majore, a fundu cuadrangulare, est dispostu longu su ladu S/E. S'istrutura murària, de cale restant pagos tràidos, est realizada cun filari de matones chi s'alternant in manera regulare a filari de blocchetti in granitu locale ligados dae malta de carchina (tècnica edilìtzia de su "opus vittatum mixtum").
Sa fase sutzessiva est ascrivibile a època cristiana, cando su "calidarium" aiat acasagiadu su cultu de sa Vèrgine. In su Museu Archeològicu de Crabonaxa, in sa Sala de su Territòriu, est custoida una bella e curada istàtua mulìebre, in òtimu istadu de cunservatzione, bènnida de su cumplessu de Santa Maria. Si retenet chi custa iscultura esseret impreada comente a bultu de sa Vèrgine cando su cumplessu termale fiat istadu trasformadu in àula de cultu cristiana.
Sos repertos mòbiles atzapados in s'àrea de sas termas sunt relativos a unu perìodu cumprèndidu intre s'edade imperiale e s'Artu Medioevu, in cale s'edifìtziu aiat pèrdidu s'originària funtzione sua cultuale e aiat acasagiadu, in su pamentu de su setore otzidentale, duos interros a interru.
In su situ archeològicu pesat una pitica crèsia de su campu intitulada a Santa Maria.

Istòria de sos iscavos
S'edifìtziu termale est istadu ogetu de duas campagnas de iscavu intre sos annos 1980 e 1982.

Bibliografia
A. Fanni-S. Maria, "Lu fosso", in Crabonaxa. Primas testimonias archeològicas in su territòriu, Casteddu, 1982, pp. 83-84;
C. Tronchetti-S. Maria."Situatzione e problemas", in Crabonaxa. Primas testimonias archeològicas in su territòriu, Casteddu 1982, pp. 80-82;
C. Cossu-G. Nieddu, Termas e villas extraurbanas de sa Sardigna romana, Aristanis, S'Alvure, 1992, p. 64;
P.G. Spanu, Sa Sardigna bizantina intre VI e sèculu VII, collana "Mediterràneu tardoantico e medievale. Iscavos e chircas", Aristanis, S'Alvure, 1998, p. 134;
C. Perra,"S'edifìtziu termale de S. Maria", in Museu archeològicu de Crabonaxa, Casteddu, 2002, pp. 17-18.

Comente arribbare
Su cumplessu archeològicu s'agatat in antis de intrare a su tzentru abitadu de Crabonaxa, a dereta, bighina sa moderna cresiedda de Santa Maria, bene visìbile de su caminu de percorrenza de cale est a largu pagos metros.