In Orosei, tzentru situadu in sa subregione istòrica de sas Baronias, sos ritos prepasquali pigant sas mossas de su tempus quaresimale, dae chi, cada chenàbura s'acumprit sa tzerimònia de sas Rughes. Cada Bia Crucis est caraterizada dae sa presèntzia de un'istàtua de linna, sos Tziommos (de su latinu Ecce Homo), est a nàrrere Cristu, rapresentadu in sos momentos detzisivos de sa Passione sua.

Sa Domenica de sas Palme sos ramos de ulivo e sas palmas mirabilmente  atritzadas (sos pàssios), sunt giutos in professone, beneitos e posca cunservados cun funtzione amparadora.

Si colat deretu a su sero de su Martis Santo, dae chi si volge   ̶   rùida a disusu de sas primas dècadas de su sèculu passadu e ripristinada  in sos primos annos de su 2000  ̶  sa professone de sos Arcanos (Misteros). Su corteu processionale  parte de s'Oratòriu de sa Confraternita de Santa Croce. Bi partètzipant confratelli e consorelle (corfàrios e mandatàrias) de sas tres confraternite chi organizant sos ritos de sa Chida Santa: Sas Ànimas, Santa Rughe e Su Rosàriu. Sos confratelli giughent in professone sa rughe e sos Tziommos, bìsitant sete crèsias, mentras sos cantores intonano su Miserere e  sas laudi sacras (gotzos).

Su sero de su Giòvia Santo, imbetzes, tenet logu sa Missa in Coena Dòminos, rievocazione de s'Ultima Chena, annuntziada dae su sonu de sas campanas presas finas a sa Resurretzione de Pasca. A s'internu de sa matessi funtzione s'acumprit su ritu de sa lavanda de sos pees (subra de lavabu): su satzerdote sàbunat, asciutat e basat sos pees de dòighi confratelli faghende parte de sas tres confraternite summenzionate. A su tèrmine s'acumprint, partinde dae sos oratores de sas tres confraternite, sa Protzessione de sos  Sepurcros e sas Chircas (la chircat a banda de s'Addolorata de su Fìgiu). In sos caminos de Orosei sunt giutos duas Madonne. Sos Sepulcros sunt istados ammaniados dae sas prioresse e de sas mandatàrias, adagiando sa rughe subra de cabidales in manera rica adornati cun cumpositziones floreali, candelas, panes beneitos, una safata pro sas ofertas de sos fideles e sos nenneres, lados de laores e legùmenes fatos sannire a s'iscuru intre sa de bator e sa de chimbe Domenica de Carèsima. A sos chirros de su Sepulcru bi sunt palmas e ramos de ulivo. A su tzentru de susu Sepurcru de sa Crèsia Parrochiale de Santu Giagu, in càmbiu de su Crocifisso si ponet su tabernacolo de sas Sacras Genias, inoghe custoidas a pustis de sa Messa in Coena Dòminos pro s'adoratzione finas a su mesunote e cunservadas finas a sa Messa de s'incras. A s'internu de sas sete crèsias su bultu de sa Madonna est dispostu acanta a su Sepulcru, mentras sos cantores, dispostos in manera tzirculare, intonano una strofa e su ritornello de sos gotzos de ischit Jovia Santa.  Durante su càntigu sos fideles si giughent a rèndere donu a su Cristu lassende un'oferta in s'apòsitu pratu predispostu. A tardu sero sos confratelli, in sas sedes pròpias de afferenza, acumprint sos ritu de ischit Suchena, evocante s'Ultima Chena de Gesùs cun sos Apòstolos, a base de zuppa de pische e ambiddas. Custu ispetzìficu rituale est abertu e serradu dae su càntigu de su Miserere.

Sa Chenàbura Santo est scandito de sos duos eventos rituales de s'Icravamentu (su schiodamento de Gesùs de sa rughe) e s'Intzerru (su corteu fùnebre, sutzessivu a sa depositzione de Gesùs de sa rughe), organizados dae sa Confraternita  Santa Croce.  Su priore cumbidat in manera ufitziale sas àteras confraternite a partetzipare a su ritu e a carrare su Cristu Mortu e sa Madonna Addolorata. Fintzas  s'Iscavamentu, a su pari de sa summenzionata professone de sos Misteros, est unu ritu, rùidu a disusu in sos primos de su Noighentos, ripristinadu de reghente. Totu sas fases de custu rituale (sa liberatzione de sa corona de ispinas, sa bogadura de sos craos, etc.) sunt acumpangiados dae ispetzìficos càntigos: su Stabat Mater, su Kirie e sas Sete ispadas de dolore.

Sighit sa professone cun s'Interru de Zesu Gristu, ghiada dae su priore de su Rosàriu a cale est cunsignada s'insegna de su priore de Santa Croce. Su Cristu, cobertu dae unu belu, e depostu subra de una lettiga (brossolu) in manera rica ornada dae sas mandatàrias cun tessutos pretziosos e frores friscos, paris cun sos trastos sacros impreados pro s'Iscravamentu, est giutu in professone in sas bias de su tzentru istòricu de su paisu de sos confratelli de Sas Ànimas. A su tzentru de sa professone si disponent sos confratelli de Santa Rughe chi sorreggono sa grandu rughe iscura, longa belle chimbe metros, narada Ischit Rughe Manna. S'Addolorata, imbetzes,  est giuta dae sos confratelli de s'Oratòriu de su Rosàriu mentras una truma numerosa, mesta e partecipe serrat su corteu. Su corteu protzedit in sas bias de su paisu resende su Rosàriu e a cada istatzione sos cantores intonano strofe de su Miserere e sos gotzos de s'Interru. A su tèrmine de sa Bia Crucis sos bultos sunt ricondotti in s'Oratòriu de Santa Croce, e unu sìngulu cantore intona una toccante monodia chi torrat a leare su diàlogu intre Gesùs Crocifisso e su peccatore.

Su mangianu de sa Domenica sos confratelli toddent sa pervinca, chi at a èssere disposta longu su percursu de sa professone de Pasca, mentras sa die in antis sas arcadas de sos Oratores de Santa Croce e de su Rosàriu sunt istadas decoradas dae sas consorelle cun asparagina frisca e frores. Tales preparativos sunt agabbados a sa tzelebratzione de unu ritu festosu: s'addòbiu intre sas istàtuas de su Risòrgidu e de sa Madonna, a su rintocco de sas campanas in fines iscagiadas, in sinnu de festa.

Sos duos bultos, sunt carrados d duos grupos processionali, chi adobiende·si protzedint a inchini de saludu intre sas duas istàtuas, iscostiende gradatamente su belu chi coberit sa Madonna, finas a l'iscobèrrere de su totu.

S'Incontru crompet su cùcuru de su gosu a su càntigu de su Magnificat, cando sa truma assistit a s'iscàmbiu de sas insegnas intre confraternite in sinnu  fratellàntzia e mentras su sonu festosu de sas campanas cumbidat sos fideles a partetzipare a sa bàndida Messa de Pasqua.

Istòria de s'eventu

Sos ritos de sa Chida Santa de Orosei sunt ricos de faschent e tasint in manera fidele a sa traditzione ibèrica chi los at generados. Fintzas de su puntu de bista lessicale, a esèmpiu, subra de brossolu (lett. bàntzigu) si cunfrontat cun su bressol a S'Alighera. Interessante s'impreu de sas genias vegetales, comente a sa pervinca, pranta propiziatrice de su rigoglio de sa natura (no a casu presente in ischit Pippia de Maju, iscetru de susu Componidori,  re de sa Sartiglia de Aristanis, cun cales su re de sa giostra ecuestre beneighet sa truma) e s'asparagina, pranta semper birde, sinnu de sa derrota de sa morte a banda de su Risòrgidu.