Santu 'Uanni Sruexu, Necròpoli de Locci Santus

Sa necròpoli est fossada in sa modde trachite de su chi bessat S de Punta Gannau; dòminat de su modestu rilievu vulcànicu sas fertiles pranuras chi sconfinano a S cara a s'ammajadore habitat naturale costeri de Santa Callina e Cortiois e subra de s'istmu de Santu Antiogu, ancora signadu - intre sas riaffioranti rastros de antigos abitados - de sos mannos meda menhir aniconici de Su Parat e Ischit Mongia.
Sa necròpoli cumprendet 13 tumbas, ma est dàbile meda chi sa fita vegetatzione cuet sas intradas de àteros ipogeos. Sas domus sunt prevalentemente pluritzellulares, mancari su nùmeru de sos vanos no est artziadu meda. S'ischema planimètricu, rilevabile petzi in parte in unos cantos de issas a càusa de su malu istadu de cunservatzione, est belle semper a projetzione longitudinale, cun padiglione de intrada (m 1,68 x 1,20 x 1 de artària), anticella - a bortas de fundu semitzircolare (m 2,05 x 2,85 x 1,60 de artària) - e grandu càmera cuadrangulare (m 2,48 x 2,38 x 1,50 de artària). Sas tumbas s'articulant in isvariadas cellette a forru, in nùmeru dae duos a chimbe, sopraelevate respetu a su pranu pone·las su pamentu; sas intradas a custos ambientes presentant a bortas portellos imbellidos dae rincassi a curnisa.
S'iscumbata archeològica de su padiglione de intrada de sa Tumba IV at torradu una secuèntzia importante meda stratigrafica chi cunsentit de valutare s'ampru arcu cronològicu-culturale de sa necròpoli, cumpresu intre sos primos sèculos de su de tres millènnios e sos primos sèculos de cuddu sutzessivu. De custa necròpoli acudint materiales de cultura Otieri, Filigosa, Abealzu, Monte Claro, de su Vasu Campaniforme e Bunnànnaru.
De un'imprecisato ipogeu de Locci Santus acudit fintzas un'idoletto in tufu trachitico (cm 27,5 de artària) de forma ogivale e de setzione a bellu convessa. Su capu, espressadu in manera anteriore in forma grossomodo romboidale, non presentat elementos fisionomici. A sa vida ammustrat una sèrie de cuadrados marcados; sos costàgios – appiattiti - presentant una lèbia scanalatura verticale. Subra de su coddu ammustrat una larga fasca orizontale delimitada dae intzisiones parallelas. Unu triàngulu in sa zona de sa gatile diat pòdere èssere sa stilizzazione de unu copricapo. S'ischema figurativu a ogiva riproduit in miniatura sa de sas istàtuas-menhir de su Sarcidanu e de sa Barbàgia de Brebì e de su Màrghine.

Istòria de sos iscavos
Un'iscavu de apretu fiat istadu fatu in sos primos annos sessanta de su sèculu curtu dae Enrico Atzeni.

Bibliografia
G. Lilliu, Sa tziviltade de sos Sardos de su paleolìticu a s'edade de sos nuraghes, Torinu, Noa FIAS, 1988, pp. 161, 276, 432;
E. Atzeni, "Sa "cultura de su vasu campaniforme" in sa necròpoli de Locci-Santus (Santu 'Uanni Sruexu)", in Carbònia e su Surcis: archeologia e territòriu, Aristanis, S'Alvure, 1995, pp. 119-143;
G. Lilliu, "Preistòria e protostoria de su Surcis", in Carbònia e su Surcis: archeologia e territòriu, a cura de V. Santoni, Aristanis, S'Alvure, 1995, pp. 13-50.

Comente arribbare
Dae Santu 'Uanni Sruexu s'essit pro Carbònia subra de sa SS 126. A su km 11 s'acumprida cara a sa Localidade de Is Puxeddus, posca cara a Is Urigus. Subra de custu caminu, a pustis de àere cursadu 1 km s'arribbat a una rugrada in su cale si girat a manca; si sighit pro unos 1,6 km, arribbende a curtzu a unu traliccio de s'arta tensione subra de sa dereta de su caminu. De custu puntu cumintzat su caminu chi salas subra de su cùcuru de su montigru, subra de sa cale si bidet unu fortinu a dereta de su cale s'agatant unu nuraghe e sas domus de janas. S'ùrtimu tràidu de caminu est percorribile petzi a pees.