Sa necròpoli est situada a s'internu de s'atuale tzentru abitadu de Santu Antiogu.
Sas partes de s'àrea de su sepulcru como visitabili sunt sas torradas a impreare comente a catacumbas cristianas, su cale atzessu s'agatat a s'internu de sa crèsia parrochiale, intitulada a s'omònimu santu.
Sa necròpoli de Is Pirixeddus coberit un'arcu cronològicu ampru: impiantata in prena Edade Pùnica (fine su de IV sèc. a.C.) aiat tentu continuidade de impreu finas a s'Edade Tardoantica (fine su de VI sèc. – cumintzos su de VII sèc. p.C.). Sos istùdios ant riveladu fintzas una fase fenìtzia de s'àrea funerària individuada, gràtzias a acatamentos raros, in s'oru de s'atuale bia Perret, in sa parte bassa de su modernu abitadu, cara a su mare, e est datàbile a su de VII sèc. a.C.: si tratat de redossos scheletrici combusti assotziados a una broca cun oru espanso datàbile a sa metade de su de VII sèc. a.C.; sa sua ubicazione diat pàrrere si collocare a unos 400 metros de distàntzia respetu a su tzentru urbanu arcàicu.
S'àrea funerària fiat situada a s'esternu de su perìmetru urbanu pro resones de igiene e seguridade. Sa necròpoli pùnica fiat istada de sighida torrada a impreare dae sos Romanos in Edade Republicana (intre su II e su de I sèc. a.C.) e posca in Edade Imperiale (a su mancu pro su de I sèc. p.C.). De su IV-su de V sèc. p.C. sa necròpoli fiat istada torrada a impreare dae sos primos cristianos comente a catacumba e custa at cumportadu sa muda de sa planimetria originària: fiant istadas unidas vàrias càmeras de su sepulcru a traessu de aberturas subra de sos muros in comunu intre prus ambientes, a su fine de creare ispàtzios noos; fiant istadas realizadas interros noos fossende fossas retangulares in su pamentu o ricavende subra de su muru de sas rientranza in cales collocare de sos sarcòfagos o, ancora, realizende de sos interros a arcosolio in sos muros; unas cantas tumbas presentant de sas decoraduras pitòricas.
Sos duos nùcleos printzipales de catacumbas, sas de Santu Antiogu (prus estèndida) e de Santa Rosa (reduida meda respetu a sa prima), s'agatant suta de sa crèsia parrochiale. Unu àteru nùcleu s'interros fiat istadu torradu a impreare in època moderna e finas a sos Anni Setanta de su de XIX sèc. comente a abitatziones, cantinas e ripostigli. Sa parte de necròpoli prus nòdida est sa chi s'agatat subra de sas pende·nos orientales e nord-orientales de sa punta ocupada oe de su fortinu sabàudu de Su Pisu: in custa zona est possìbile a apretziare sa casta prus difusa a s'internu de s'àrea funerària, sa de sa tumba a càmera ipogea, dotada de unu passadissu de atzessu (dromos) chi giughet a sa càmera de su sepulcru, colende pro unu pianerottolo chi serbiat a su positzionamentu de su defuntu: su corpus fiat adagiato subra de una lettiga de linna, mentras a s'internu de sa càmera podiat èssere truvadu su sarcòfagu, a bortas isculpidu e in manera fine decoradu. Sa càmera funerària podiat èssere cumposta dae unu grandu ambiente partzidu dae unu tramezzo e sa cale parte frontale podiat èssere decorada siat cun elementos architetònicos isculpidos, simpres meda (unu listello aggettante rapresentaiat unu capitellu pro esempru), siat cun unos beros e pròpios altorilievi: est su casu de duas tumbas, un'iscoberta in su 1968, s'àtera in su 2002, in cale su tramezzo (in sa prima) e su pilastru tzentrale (in sa segunda) fiant decorados cun un'altorilievo a mannària naturale, rapresentante unu pessonàgiu egittizzante, est a nàrrere abbigliato e rafiguradu a s'egitziana. Sas càmeras podiant acasagiare un'o prus defuntos in su cursu de su tempus e, cando sa densidade de sos ipogeos non lassaiat ispàtziu pro interros noos, s'oteniant càmeras noas fossende a livellos diferentes cuddas giai realizadas in pretzedèntzia. In prus de sos ipogeos cun càmera manna partzida dae tramezzo, sunt presentes cuddos cun càmera de su sepulcru sìngula, chi rapresentant una casta prus antiga.
Si rilevat comente a, in generale, sas tumbas non tenent un'orientamentu pretzisu chi las caraterizat, ma parent fossadas sena un'òrdine particulare.
Su defuntu fiat depostu, imboligadu in unu sudario o in una tùnica, a s'internu de sa càmera funerària subra de una lettiga de linna o a s'internu de unu sarcòfagu, cun s'asciugàriu personale suo e cun totu sos ogetos presos a su rituale fùnebre, cale su vasellame in terracotta, sos unguentari in terracotta o in bidru polìcromu e sos ogetos personales suos, comente a collanas de amuletos e perlas in pasta vitrea, scarabei, prendas (aneddos, collanas orecchini), rasoi e ogetos de vària natura gràtzias a sos cales sos istudiosos ant pòdidu istabilire si si trataret de un'òmine, de una don o de unu pipiu, e in unos cantos casos podent rivelare chi arte acumpriret in vida.
Istòria de sos iscavos
Sas primas iscumbatas archeològicas acanta sa necròpoli de Is Pirixeddus torrant a artziare a sa metade de s'Otighentos, cando fiant istados giutos a sa lughe unos cantos ipogeos, giai ammentados dae su Canònicu Giovanni Spano chi, subra de su Bullettino Archeològicu Sardu, aiat fatu unu craru riferimentu a sos interros atzapados subra de sas pende·nos otzidentales de sa punta subra de su cale oe svetta su forte sabàudu de Su Pisu. Ca sos ipogeos fiant istados torrados a impreare partinde dae su Setighentos cun funtzione abitativa o comente a cantinas a banda de sos tzetos prus pagu abbienti de sa sotziedade de Santu Antiogu, oe non s'est provididu a un'iscumbata sistemàtica e organizada de su territòriu fintzas ca una parte significativa de sa necròpoli giace oe a su de suta de su tzentru abitadu modernu. Subra de s'iscorta de sos connoschimentos derivantes de unu sèculu de chircas archeològicas, est oe possìbile a ipotizare chi s'originària estensione de tale cumplessu de su sepulcru esseret superiora a sos 6 ètaros e chi includeret unu nùmeru de tumbas de no inferiore meda a sas 1500 unidades. Pro cantu attiene a sa fase fenìtzia de sa necròpoli, issa est testimoniada petzi de raros rinvenimentos individuados in s'atuale bia Perret. Carchi tempus a pustis de sas fainas de su Canònicu G. Spano, Antonio Taramelli descriet su rinvenimentu de duos ipogeos acanta sa crèsia parrochiale, durante sos iscavos de su làmpadas 1906. In sos annos sutzessivos posca sas iscumbatas si cuntzentrant acanta sas catacumbas suta de sa matessi parròchia, costruidas in època paleocristiana torrende a impreare e torrende a adatare sos sepulcros pùnicos.
In su 1942 Salvatore Puglisi pùblica sos resurtados de s'iscavu fatu in tres ipogeos pùnicos intatos acanta sa bia Belvedere, a unos 200 metros a sud-est de sa basìlica. De sighida, cun Gennaro Pesce, sas chircas aiant sighidu ancora in sos annos sutzessivos: in su 1954 fiat istadu a sa lughe su primu ipogeu assetiadu subra de su chirru orientale de sa Punta de Mont'e Cresia, in localidade Is Pirixeddus, torradu a impreare fintzas issu in època paleocristiana e nòdidu comente a "Tumba de s'afriscu" e dae tando s'àrea at a èssere interessada dae iscumbatas sighidas unos chimbanta annos. Tales iscumbatas ant a tènnere posca un'ulteriore impulsu gràtzias a s'aficu de sa Soprintendenza pro sas Provìntzias de Casteddu e Aristanis, gràtzias a sa faina de Ferruccio Barreca intre su 1970 e su 1986 su cale, in prus de sos traballos de iscavu, si fiat ativadu pro chi esserent esecutados annuales traballos de mantenimentu e de restàuru cunservativu.
Bibliografia
C. Olianas, Santu Antiogu – Necròpoli de Is Pirixeddus, in Regione Autònoma De sa Sardigna, progeto "Patrimòniu Culturale Sardigna Virtual Archaeology".
P. Bartoloni, Surcis, Roma 1989.
P. Bartoloni, Testimonias de sa necròpoli fenìtzia de Sulky = Sardinia Còrsica et Baleares Antiquae 7, 2009, pp.71-80.
P. Bartoloni, 1987, Sa tumba 2AR de sa necròpoli de Surcis, in "Rivista de istùdios fenìtzios", RSF vol. XV, 1, Roma, pp. 57-73.
P. Bartoloni, In oru a una tumba pùnica de Surcis, in "Cartulàrios-Torrada a bìere de archeologia" n. 10/1993 a cura de sa Soprintendenza archeologia, bellas artes e paisàgiu pro sa tzitade metropolitana de Casteddu e sas Provìntzias de Aristanis e Sud-Sardigna, Casteddu 1993, pp. 93-96.
P. Bartoloni, Su museu archeològicu comunale "F. Barreca" de Santu Antiogu, Tàtari 2007.
P. Bartoloni, sos de I Fenìtzios e sos Cartaginesos in Sardigna, Tàtari 2009
P. Bernardini, sos de I leones de Sulci, in "Sardò 4", Tàtari 1988.
P. Bernardini, Assentu de sos feretri e de sos asciugàrios in sas tumbas pùnicas: tres esèmpios de Surcis, in "Rivista de istùdios fenìtzios", vol. XXVII, 2, Roma, pp. 133-146.
P. Bernardini, Reghentes iscobertas in sa necròpoli pùnica de Surcis, in "Rivista de istùdios fenìtzios", vol. XXXIII, Roma 2005, pp. 63-80.
P. Bernardini, Reghentes chircas in sa necròpoli pùnica de Sulky, in S. Angiolillo, M. Giuman, A. Pasolini, Chirca e cunfrontos 2006. Dies de istùdiu de archeologia e istòria de s'arte, Casteddu 2007
P. Bernardini, Aspetos de s'artesania funerària pùnica de Sulky. Evidèntzias noas, in M. Milanesu, P. Ruggeri, C. Vismara (a cura de), Àutos de su de XVIII Cunvegnos Àfrica Rumana (Terranoa, 11-14 nadale 2008), Roma 2010, pp. 1257-1270.
M. Guirguis, Istòria de sos istùdios e de sos iscavos a Sulky e Monte Sirai, in "Rivista de istùdios fenìtzios", voll. 1-2, Roma 2005.
S. Muscuso, Sos scarabei de su museu archeològicu Ferruccio Barreca de Santu Antiogu, in S. Celestino Pérez, E. Rodrìguz Gonzàlez (a cura de), Unu viaje entre el Oriente y el Otzidente de su Mediterráneo. Actas de su IX Congreso Internacional de Estudios Fenicios y Púnicos, Mytra 5, Merida 2020, pp. 1233-1249.
M. Guirguis, E. Pompianu, A. Unali (a cura de), Cartulàrios de Archeologia Sulcitana 1. Summer School de Archeologia Fenìtziu Pùnica (Àutos 2011), Tàtari 2012.
S. Muscuso, Sa necròpoli pùnica de Sulky, in M. Guirguis, E. Pompianu, A. Unali (a cura de), Cartulàrios de Archeologia Sulcitana 1. Summer School de Archeologia Fenìtziu Pùnica (Àutos 2011), Tàtari 2012.
S. Muscuso, Sa necròpoli pùnica de Sulky: sas tumbas Steri, in R. Lai (a cura de), Annales 2011 de istòria e archeologia sulcitana, Muristeni 2011, pp. 69-88.
S. Muscuso, Su Museu F. Barreca de Santu Antiogu: sas castas vascolari de sa necròpoli pùnica, in "Sardigna, Còrsica et Baleares antiquato - Unu giornale internatzionale de archeologia", VI/2008, pp. 9-40.
S. Puglisi, Iscavu de tumbas ipogeiche pùnicas (Santu Antiogu), in "Atos de s'Acadèmia Natzionale de sos Lincei. Noas de sos iscavos de antighidade", (1942), pp. 106-115.
A. Taramelli, S.Antìogu - Fossas e iscobertas de antighidades pùnicas e romanas in s'àrea de s'antiga Surcis, in "Nou bullettino archeològicu sardu", 1908, pp. 145-162.
C. Tronchetti, Santu Antiogu (Casteddu) - Iscavu in sas necròpolis pùnicas", in "Nou bullettino archeològicu sardu", 1985, pp. 285-286.
C. Tronchetti, Achirimentos noos subra de Sulci pùnica, in AA. VV., Addòbiu « Sos Fenìtzios », Casteddu 1990, pp. 63-68.
C. Tronchetti, Sas problemàticas de su territòriu de su Surcis in edade romana in V. SANTONI (a cura de), Carbònia e su Surcis. Archeologia e territòriu, Aristanis 1995.
C. Tronchetti, Sa tumba 12 (A.R.) de sa necròpoli pùnica de Santu Antiogu, in P. Bernardini, R. De Oriano, P.G. Spanu (a cura de), Phoinikes B Shrdn. Sos Fenìtzios in Sardigna-achirimentos noos, Casteddu 1997, pp. 115-116.
C. Tronchetti, Sa tumba 12 AR de sa necròpoli pùnica de Santu Antiogu, in "Cartulàrios-Torrada a bìere de archeologia" n. 19/2002, a cura de sa Soprintendenza archeologia, bellas artes e paisàgiu pro sa tzitade metropolitana de Casteddu e sas Provìntzias de Aristanis e Sud-Sardigna, pp. 143-171.
Tipologia Contenuti:
Cumplessu archeològicu
Archeologia
Provincia: Sud Sardigna
Comune: Sant'Antioco
Macro Area Territoriale: Sud Sardigna
CAP: 09017
Indirizzo: via Castello, s.n.c.
Telefono: +39 0781 82105
Email: info@archeotur.it
Sito Web: mabsantantioco.it/necropoli-e-acropoli
Aggiornamento
Dove si trova
Immagini
Commenti