Carluforti, Crèsia de San Càralu Borromeo

S'ìsula de San Pedru est de natura vulcànica e de formatzione post-eotzènica. Tenet caràtere prevalentemente collinare, cun numerosos apretos, sa prus arta de sas cales est sa punta Guardia de sos Mori (m 211 s.l.m.).
Sa crèsia est collocada subra de s'asse medianu intre su mare e su montigru retrostante sa tzitade, disposta comente a unu funda·las simbòlicu pro chi arribos de su mare e s'addentri in sa regulare mustrada impostada dae su pranu urbanìsticu de su Setighentos.
S'edifìtziu costituit unu problema attributivo importante ca su resurtadu finale est detzisamente composito e diat dare unu tèrmine temporale bastante antitzipadu pro s'arribu de su Neoclassitzismu in Sardigna a òpera de sos matessi importadores de su Rococò piemontesu.
Unu documentu de s'Archìviu de Istadu de Casteddu atzertat chi in su 1738 s'ingenieri militare Augustu De sa Vallea, chi traballaiat in cuddu momentu a s'assentu urbanu nou de Carluforti, aiat costruidu fintzas sa crèsia. Non si deviat tratare tzertamente de s'atuale parrochiale in cantu in unu disinnu de su 1741, indicante sa planimetria generale cun s'inditze de sas domos printzipales, si leghet in s'elencu de sos lotos a su puntu 11: ''sitiadu in cale si devet fàghere sa crèsia''. Duncas a custa data sa crèsia de San Càralu ancora no esistiat e est difìtzile a istabilire a cale edifìtziu si fagheret riferimentu in su dispaccio de su 1738: si a una capella provisòria o, prus cun probabilidade, a sa crèsia de sos Novelli Innocenti.
Diat chèrrere isboligadu fintzas s'ipòtesi de una realizatzione sutzessiva subra de disinnos lassados dae su De sa Vallea ca custa diat significare ammìtere chi una personalidade comente a sa sua, gasi permeata de cultura tardobarocca, apat adotadu pro sa fatzada un'ischema tantu aderente a su modellu neoclàssicu de rapresentare unu de non pensare precorrimento istilìsticu, traballosu a custa data.
Unos cantos datos istilìsticos tasint a su Palatzu de s'Universidade de Casteddu oferende fundados motivos pro s'atributzione a su matessi progetista, s'ingenieri Saverio Belgrano de Famolasco, chi, durante su perìodu suo de permanèntzia in Sardigna, intre su 1761 e su 1769, est presente a prus torradas a leare a Carluforti pro òperas de assentu urbanìsticu e de fortificatzione.
Sa crèsia est torrada a abèrrere a su cultu in su 1775, ses annos a pustis de sa torrada in Torinu de su Belgrano. Sas incongruèntzias istilìsticas inditant una possìbile alteratzione de su progetu in farta de s'autore e in realidade, a traessu de documentos de archìviu, chi riguardant sa faina in Sardigna de unu àteru ingenieri militare, Francesco Daristo, sa parrochiale de San Càralu est istada cumpresa intre sas òperas de issu realizades cun sa data de su 1773.
Sa fatzada tenet unu coronamentu a tìmpanu e est partzida in duos òrdines de una trabeazione aggettante, cumpartida dae sòbrias aiais paradu chi incuadrant su portale e su rosone. L'interno, a navada ùnica cun tres capellas pro ladu, est cobertu dae bia a carrada e est cursadu dae una robusta e aggettante trabeazione chi coronat s'òrdine corìntziu. S'elementu prus a curtzu a s'estètica baroca est s'originale campanile, sfalsato respetu a sa fatzada.

Bibliografia
A. Cavallari Murat, ''Saverio Belgrano de Famolasco, ingenieri militare cale architetu in Sardigna'', in Àutos e Rassegna tècnica de sa Sotziedade Ingenieras e Architetos in Torinu, 1961;
G. Vallebona, ''Carluforti. Istòria de una colonizatzione (1738-1810)'', Carluforti, 1962;
M. Crabas, ''Sas òperas de su De Vincenti e de sos primos ingenieris militares piemontesos in Sardigna in su perìodu 1720-1745'', in Atos de su de XIII cungressos de Istòria de s'Architetura, Sardigna, Roma, 1966;
D. Pescarmona, boghe ''Daristo Giovanni Francesco'', in Ditzionàriu Biogràficu de sos Italianos, XXXII, Roma, 1986;
S. Naitza, Architetura de su tardu '600 a su classitzismu purista. Nùgoro, Ilisso, 1992, ischeda 19;
Diòtzesi de Igrèsias, a cura de G. Murtas, collana ''Aiat pedidu e arte sacra in Sardigna'', Casteddu, Zonza, 1999;
T. Kirova-D. Fiorino, Sas architeturas religiosas de su barocu in Sardigna, Casteddu, 2002.