Casteddu, Crèsia de Sant'Antonio Abate

Sa crèsia de Sant'Antonio Abate est insertada in su tessutu de edifìtzios chi s'incrarant subra de sa bia Manno, vivace artèria cummertziale de su tzentru istòricu tzitadinu. Acanta a issa s'agatat su pòrticu de Sant'Antonio, chi collegat sa bia cun sa sutastante pratza dae in antis sa crèsia de su Santu Sepulcru.
Sa crèsia fiat istada fraigada in sa prima metade de su sèculu XVIII, cun probabilidade in càmbiu de sa realizada paris cun àteros edifìtzios in su cumplessu ospedaliero de Sant'Antonio, chi cumprendet in prus de sa crèsia e a s'ospidale, fintzas unu cunventu, abitòriu de sos Babbos Agostinianos, chi gestiant custas istruturas giai de su Treghentos.
In su 1638 s'amministratzione fiat colada a s'Òrdine de sos Spedalieri de San Giovanni di Dio, chi si fiant ocupados siat de sa restruturatzione e de s'ampliamentu de s'Ospidale e de su cunventu, siat de su fràigu de sa crèsia noa, cunsagrada in su 1723, comente a testimòniat una tumba collocada in su muru mancu de su pàtiu. Nointames, sa presèntzia de unu pintadu rafigurante su Salvator Mundi, firmadu e datadu 1721 de su pintore Giacomo Altomonte, faghet pessare chi sa crèsia esseret istada belle cumpletada giai in cudda data. Cando in su 1850 fiat istadu prontu s'Ospidale Tzivile, realizadu dae s'architetu Gaetano Cima, su de Sant'Antonio fiat istadu dimìtidu e, paris cun su cunventu tzèdidu a privados, mentras sa crèsia fiat colada dae sa propiedade de sos Babbos Agostinianos a sa de s'Arciconfraternita de sa Madonna de Itria.
Subra de sa crèsia, a fundu otagonale, s'impostat unu tamburu subra de cale s'àrtziat una cùpula a ispicas culminante in una lanterna. In su corpus printzipale s'innestano su pàtiu de intrada, ses capellas laterales a fundu retangulare bortadas a carrada; su presbitèriu,de anàloga pranta e tipu de cobertura ma prus profundu respetu a sas capellas. Sa fatzada est movimentada de sas sporgenze e rientranze de su portale tardobarocco, giuntu, mediante chertas, a sa soprastante nitza cun su bultu de Sant'Antonio. Subra de s'architrave est collocadu s'istemma de sos Spedalieri de San Giuanne.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est ogetu de una sintètica ischeda in su volùmene de Salvatore Naitza subra de s'architetura tardu de su Seschentos e purista (1992).

Bibliografia
G. Spano, Guida de sa tzitade e dintorni de Casteddu, Casteddu, A. Timon, 1861;
B. Virdis, "Rilievos de tres crèsias sardas: S. Giuanne de Assèmini, S. Antonio Abate, S. Lorenzo in Casteddu", in Pallàdiu, 1-4, ghennàrgiu-nadale 1962;
V. Mòvida, Dae su Gòticu a su Barocu in Sardigna, Tàtari, Carlo Delfino, 1982;
S. Naitza, Architetura de su tardu '600 a su classitzismu purista. Nùgoro, Ilisso, 1992, ischeda 12.