Assèmini, Crèsia de San Pedru

Sa tzitadina s'estendet in sa pranura a N de s'istagnu de Santa Gilla, acanta sos foghes de sos rios Cixerri e Flumini Mannu.
Sa parrochiale de San Pedru de Assèmini torrat a prenu tìtulu in sa casta architetònica gòticu-catalana, in particulare in sa variante sua de su meridione sardu.
Sa crèsia derivat s'ischema suo de su de sa parrochiale de San Giagu in su bighinadu de Villanova in Casteddu, sa cale atestatzione prus antiga torrat a artziare a su 1346, e sa cale ricostrutzione in formas tardogòticas est de su sèculu XV, essende atestada intre su 1438 e su 1442 sa fàbrica de su campanile. De custu ischema (caraterizadu dae sa presèntzia de unu campanile a canna cuadrada subra de unu chirru de sa fatzada a terminale ladu merlato e cun isprones oblìcuos, unu presbitèriu cuadrangulare prus istrintu e bassu de s'àula mononavata, subra de sa cale s'innestano sas capellas laterales) sa parrochiale de Assèmini torrat a leare totu sos elementos.
Sa fatzada tenet terminale ladu merlato e portale a ses agudu cun chìgiu, a s'in subra de su cale est un'ampra lughe cuadrangulare aberta in sostitutzione de s'originàriu oculo. Definint galu de prus su prospetu duos contrafortes oblìcuos, sa cale funtzione fiat sa de bilantziare s'ispinta esertzitada dae sa bia a crusiera de sa prima campada, e su campanile a canna cuadrada subra de su ladu s., chi, isvilupadu subra de bator òrdines, est un'intre sos prus artos de s'ìsula.
L'interno s'articulat in un'àula a navada ùnica ritmata de bator arcos a ses agudu cale currispondent contrafortes profundos meda. Intre issos sunt istadas abertas, in momentos diversos, sas capellas laterales, tres subra de su ladu s. e bator subra de cuddu d.; su presbitèriu, sopraelevato de un'istradedda respetu a s'àula, si giunghet a su corpus de s'edifìtziu tràmite una navada sos cales bratzos non sunt prus profundos de sas capellas; sa segunda capella a s. risalta in manera esterna respetu a sas àteras essende articulada in duos campadas.
A s'istadu atuale no esistent documentos o iscritziones chi permitant de istabilire una pretzisa cronologia de sas diversas fases costrutivas, de s'impiantu primitivu a s'abertura de sas capellas, a s'acontzu de sa zona presbiteriale, fases comente si siat desumibili in bia istilìstica.
S'impiantu originàriu, chi cumprendet sa fatzada, sos primos duos òrdines de su campanile (sos duos superiores sunt de su Setighentos) e sos arcos portantes de s'àula, est datàbile intre sa fine de su Batorghentos e li cumintzet Chimbighentos. Sas capellas, si puru in momentos diversos, sunt istadas fraigadas totus in su sèculu XVI. S'acontzu de sa zona presbiteriale, chi at cumportadu una totale trasformatzione de sa capilla major (como de sa matessi amprura e artària de s'àula) e s'annanta de sa navada, torrat a artziare a no in antis de sa fine de su Chimbighentos; sa solutzione de sa cobertura a sa rugrada cun s'àula est risòlvida cun una grandu bia a crusiera costolonata cun gemma pendula, mentras sos bratzos e su presbitèriu tenent bia a carrada.

Istòria de sos istùdios
Istudiada in pretzedèntzia de Renata Serra, sa crèsia est ogetu de una sintètica ischeda in su volùmene de Francesca Segni Pulvirenti e Aldo Sari subra de s'architetura tardogòtica e de influssu de su Rinaschimentu (1994).

Bibliografia
G. Spano, "Antighidades cristianas de Assèmini", in Bullettino Archeològicu Sardu, VII, 1861, pp. 133-139;
R. Serra, "Le parrochiales de Assèmini, Sestu e Settimo San Pedru. Nòdidas pro un'istòria de s'architetura tardogòtica in Sardigna", in Atos de su de XIII cungressos de istòria de s'architetura. Sardigna, I, Roma, 1966, pp. 225-243;
R. Serra, "S'architetura sardu-catalana", in sos de I Catalanos in Sardigna, a cura de J. Carbonell-F. Manconi, Cinisello Balsamo, Silvana, 1984, pp. 125-154;
A.M. Lecca, "Sa crèsia de S. Pietro", in Assèmini. Istòria e sotziedade, a cura de G. Sorgia, Assèmini, Comunu de Assèmini, 1986, pp. 143-156;
F. Segni Pulvirenti - A. Sari, Architetura tardogòtica e de influssu de su Rinaschimentu. Nùgoro, Ilisso, 1994, ischeda 10.