Barùmini, Crèsia de San Giovanni Battista

Su paisu de Barùmini est assetiadu a sas pende·nos de s'altipiano de preda niedda de sa Giara de Gèsturi. Su territòriu est ricu de documentatzione archeològica. A ovest de Barùmini s'agatat su cumplessu megalìticu quadrilobato de susu Nuraxi, iscritu dae su 1997 in sa Lista UNESCO de su Patrimòniu de s'Umanidade. Sa crèsia de San Giovanni Battista est situada in s'abitadu, a curtzu a sa parrochiale de s'Immacolata (chi torrat a artziare a su sèculu XVI ma rimaneggiata de sighida) e a sa domo Zapata, costruida intre sa fine de su XVI e su cumintzu de su sèculu XVII.
In su 1206, cando Gullielmu I-Salusio IV de Lacon-Massa, giùighe de Casteddu, e Ugone I de Bas-Serra, giùighe de Arbaree, aiant cuncordadu sa làcana intre sos relativos rennos, una parte de sas "villas" aiat cumpresu in sa curadoria de sa Marmidda, intre cale sa de Barùmini, fiant colados dae su giuigadu de Arbaree a su de Casteddu, a su cale aiant abarradu finas a sa ruta sua in manu pisana in su 1258, cando fiant torrados a s'Arbaree. Sa crèsia de San Giuanne est caraterizada dae sa cunfiguratzione planimètrica a duas navadas absidate, realizadas però in duas distintas fases edilìtzias. Mancant noas subra de sa fàbrica tardoromànica, costituida dae sa navada meridionale e realizada in contzas de arenaria de mèdia pezzatura, dispostos sena regolaridade, ascrivibile a sa segunda metade de su sèculu XIII, època a cale torrat a artziare fintzas sa prima atestatzione de su topònimu Barùmini.
Sa crèsia diat dèvere èssere istada cunsagrada in su 1316. In sa parte de sa fatzada chi currispondet a s'originària àula mononavata, chi acasàgiat unu portale cun centina ogivale, sunt presentes sos allògios de pèrdidos batzinos tzeràmicos. A sos fines de sa collocatzione cronològica de s'edifìtziu sa presèntzia de sos batzinos tzeràmicos no agiuat, ca s'impreu issoro in sa decoradura de sas crèsias romànicas sardas est documentadu dae sa segunda metade de su sèculu XI finas a sa metade de su XIV; in sa segunda metade de su sèculu XIII fiant istados comente si siat impreados in modu preponderante. Sa navada N, fraigada in filari de contzas squadrati de vulcanite ruja, chi creant unu cuntrastu cromàticu cun cuddos in arenaria groga de s'àtera, fiat istada atacada a s'impiantu in su sèculu XV; bi s'aberit unu portale a totu de ses, longu cale curret una sùtile modanatura a trau. In manera cumplessiva sa fatzada, abbolotu a ISCO, est larga m 7,95. Ambas navadas, partzidas dae pilastros, sunt istadas rimaneggiate. Unu de sos pilastros presentat de sos istampos longu sos àngulos, ue segundu sa traditzione si ligaiant sos cundennados a morte in isetu de s'esecutzione.

Istòria de sos istùdios
Signalada dae Raffaello Delogu, sa crèsia est istada descrita in su 1993 de Roberto Coroneo, chi l'assignat a sa segunda metade de su sèculu XIII.

Bibliografia
V. Angius, boghe "Barùmini", in G. Casalis, Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, II, Torinu, G. Maspero, 1834, p. 165;
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, p. 198, nòdida 28;
Sa Provìntzia de Casteddu. Sos Comunos, a cura de N. Sciannameo-F. Sardi, Cinisello Balsamo, Silvana Editoriale, 1985 (II e.), p. 21;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 134;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu culturales, Casteddu, 2005, p. 81.