Galtellì, Crèsia de San Pietro

Galtellì est assetiadu subra de sas faldas de su Monte Tuttavista, in positzione tale de dominare una badde chi s'aberit cara a su mare sighende su cursu de su riu Cedrino. Su cumplessu de San Pietro cumprendet su campanile e duas crèsias medievales (una de sas cales incumprida) e currispondet a s'antiga catedrale de sa diòtzesi de Galtellì, sa cale sede est istada trasferida a Nùgoro.
In su giassu de sa sede de sa diòtzesi medievale de Galtellì insistent tres edifìtzios: su campanile, pesadu cun probabilidade de su tardu Chimbighentos subra de una turre prus antiga; una grandu catedrale romànica, abarrada incumprida e inserrada in sa tzinta murària de su campusantu; una àtera crèsia, prus pitica e mononavata, de orìgines fortzis altomedievales, decorada a sos cumintzos de su sèculu XIII cun unu tziclu de afriscos e de sighida creschida a tres navadas, cun ricostrutzione de s'àbside e graves disacatos a sos pintados, riemersi petzi gràtzias a su restàuru reghente.
Comintzada a costruire fortzis a inghìriu a su 1090, sa grandu crèsia romànica de San Pietro deviat fungere de catedrale de sa diòtzesi de Galtellum. Cun probabilidade giai esistiat sa pitica crèsia, semper dedicada a San Pietro, nointames inadata a acasagiare sa càtedra obispale. In su 1138 sa diòtzesi de Galtellì fiat coladu suta de su controllu de s'arcivescovado de Pisa e fortzis etotu custa dipendèntzia, in prus de chi sa farta de fundos, aiat giutu a sa tasidura de su cantiere.
Sa catedrale si deviat presentare comente a un'edifìtziu imponente, in pedra sedimentaria locale, a rughe "commissa". Fiant istados pesados petzi su costàgiu N de s'àula, sa navada e s'àbside orientada, su totu finas a s'artària de sa monofora cun strombo lisu. In sas murature esternas fiant bènnidos collocadas duas tumbas obispales. In s'àrea N est istada individuada una necròpoli tardomedioevale.
A pustis de s'abbandonu de su cantiere, sa grandu catedrale fiat restadu incumprida e su pìscamu aiat sighidu a risiedere in sa crèsia preesistente, nobilitata de afriscos ascrivibili a pintores umbru-latziales de sos primos deghènnios de su sèculu XIII. Su tziclu cumprendet in su costàgiu deretu sas istòrias de su Betzu Testamentu, in cudda manca sas istòrias de su Nou Testamentu. Pagos lacerti pintados si cunservant in sa controfacciata, mentras sunt andados de su totu pèrdidos sos afriscos de s'àbside.

Istòria de sos istùdios
Pro sa descritzione de su cumplessu est ùtile sa monografia de Antonio Cambedda (1995), chi però data sa crèsia incumprida a su sèculu XIII. Pro una proposta de cronologia prus arta, a sa fine de su de-XI cumintzos de su sèculu XII, si rimandat a s'ischeda de Roberto Coroneo in su volùmene "Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300" (1993). Posca s'est registrada sa valorizatzione de sos afriscos duecenteschi a s'internu de sa crèsia de San Pietro, cun contribuidos mescamente de Renata Serra, intre sos cales s'ischeda in "Sardigna preromànica e romànica" (2004).

Bibliografia
V. Angius, "Galtellì", in G. Casalis, Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, VI, Torinu, G. Maspero, 1840, pp. 199-207;
P.M. Marcello, Sa diòtzesi de Galtellì, Sassari, Stamperia Artìstica, 1983, pp. 123-124;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 15;
A. Cambedda, S'architetura militare e religiosa a Galtellì de su Medioevu a s'Otighentos, Nùgoro, Solinas, 1995, pp. 55-97;
R. Coroneo-R. Serra, Sardigna preromànica e romànica, cannaca "Patrimoniu artìsticu italianu", Milanu, Jaca Book, 2004, pp. 197-201;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu-culturales, Casteddu, AV, 2005, pp. 63-64.