Benetutti, Termas de Aquae Lesitanae

S'àrea est localizada a sos pees de s'estremu lembo de s'altura de su Goceano, acanta sa confluèntzia de su riu Mannu in su riu Tirso.
Su geògrafu gregu Tolomeu, in su cuntestu de sas tzitades de s'internu de sa Sardigna ("poleis mesogeioi"), mentovaiat sos "Hydata Lesitanà" chi si podent como identificare cun s'istatzione termale fossada acanta Benetutti, identificatzione chi paret in manera universale ammìtida e torrada a nàrrere in ùrtimu de Raimondo Zucca.
Semper istende a su geògrafu Tolomeu, est plausibile chi sas "Aquae Lesitanae" esserent in raportu cun su tzentru de Lesiada, subra de su cale status polìticu non b'est tzertesa e chi, petzi dubitativamente, est possìbile incuadrare in s'istatutu de sas "civitates stipendiariae". Su tzentru termale, in s'oru de s'abitadu de Lesiada, deviat èssere collegadu a sa rete istradale a traessu de sa bia "ab Ulbia Caralis".
Su cumplessu est datàbile a s'edade imperiale gràtzias a s'istùdiu de sos restos tzeràmicos, mesches frammentos de segliada africana atribuìbiles a s'II-III sec. d.C. No est nointames in esclùdere s'esistèntzia de un'impiantu de edade pretzedente. Sos modestos restos missos in lughe si riconducono a unu vanu tzirculare, cun atzessu a E, provididu de una bartza tzirculare cun istradeddas (diàmetru m 3,9; profundidade m 1,95). S'òpera est cementizia, ma sa bartza e sos muros resurtant cumpostas de blocos in vulcanite murru-crara; lastre a cantos de màrmaru biancu so fortzis cantu restat de su rivestimentu parietale.
Su vanu est a discansu interpretabile comente a sa piscina destinada a sos bagnos in abba termale a temperaduras elevadas, e non comente a "natatio", ambiente chi in generale presentat dimensiones majores. Cumbinchidores cunfrontos tipològicos lompent fintzas de sas "Aquae Ypsitane" acanta Codronzanu.
In s'oru de su tzentru termale deviat èssere localizadu unu sacello dedicadu a Asclepio, comente a testimòniat su rinvenimentu de duos truncos de colunnas in vulcanite murra e de tres are, una de sas cales presentat una dèdicat votiva, mutila e lacunosa, a su deus Esculapio.
Sa de su cultu de Asclepio acanta sas "Aquae Calidae" est una tzircustàntzia fitiana in Sardigna: la si cumproat giai pro s'II sec. a.C. in Pauli Gerrei, e in totus sos àteros edifìtzios termales de su perìodu imperiale.

Istòria de sos iscavos
S'iscoberta de s'antigu cumplessu termale si datat a su 1971, cando fiant istados acumpridos de sos traballos acanta sas modernas termas de San Saturnino. Una sutzessiva campagna de iscavu, in su 1983, aiat postu in lughe su "calidarium" cun sos mosàicos.

Bibliografia
R. Curcuriga, "Aquae Lesitanae", in Multas pro gentes. Studios in memòria de Enzo Cadoni, Sassari, EDES, 2000, pp. 441-451.

Comente arribbare
Si lassat sa SS 131 a s'artària de Macumere e si pigat sa SS 129 pro Nùgoro finas a su bìviu cun sa SS 128 bis; dae cue s'imbocca sa SP 10 M finas a su bìviu cun sa SP 86. A sa rugrada s'acumprida pro Benetutti e si sighit subra de sa provintziale Bono/Mores finas a su bìviu chi porrida a sas termas de San Saturnino.