Sa tzitade de Terranoa, situada in sa Gallura costera, s'incrarat subra de unu grandu golfu, intre Capo Figari-Figari e Capo de Coa Caddu-Santu Deadoru
Terranoa fiat istadu s'ùnicu tzentru de sa costa N/E de sa Sardigna chi, in edade pùnica, aiat cròmpidu sos livellos de sas tzitades costeras meridionales e otzidentales. Fiat istadu in longu retenta de fundatzione grega subra de sa base de su topònimu, ma sena perunu fundamentu archeològicu, bidu chi sos restos de s'antigu insediamentu sunt pro sa majore ala de edade pùnica e romana.
Sos numerosos materiales e su majore nùmeru de apretos istruturales de perìodu pùnicu ant fatu supònnere, finas a unu deghènniu a oe, sa fundatzione de Terranoa in su sèculu IV a.C. Ma sa presèntzia, siat in su territòriu in tundu siat in su matessi giassu urbanu, de materiale chi torrat a artziare a su mancu a su de tres #bator de su sèculu VII a.C., faghet ipotizare sa fundatzione de sa tzitade in prena edade fenìtzia, comente a unos àteros tzentros de sa Sardigna. Intre sos vàrios materiales ascrivibili a quasto perìodu faghent a ammentare unu frammentu de ànfora Bartoloni B2, unu frammentu de ansa de ànfora chiota pintada, e su ''xoanon'', est a nàrrere una statuetta de linna, atzapadu in su putzu sacru nuràgicu de Ischit Testa.
Su Terranoa de edade pùnica deviat assegurare una prus intzisiva presèntzia cartaginesa in sos tràficos tirrènicos e cun probabilidade esertzitaiat unu ruolu de primàriu importu in su controllu de sas derrate agrìculas de sa zona.
S'estensione de s'abitadu pùnicu faghet a supònnere gràtzias a s'ubicazione de sas necròpolis; custu deviat èssere limitadu a su cuadradu chi in edade medievale acasagiaiat su casteddu-burgu de Terranova. Durante sos traballos de bonìfica fatos a su cumintzu de su sèculu coladu in sa zona de s'insenatura a N de sa tzitade sunt istadas atzapadas de sas tumbas de edade pùnica, andadas posca distrùidas.
Sas necròpolis pùnicas urbanas, connotas pro su prus de sos iscavos fatos dae Doro Levi, sunt sas de Funtana Noa (sèculu IV a.C.) e Abba Noa (III-I sèculu a.C.) a N/O de sa tzitade, e sa de Joanne Canu (metade su-de III cumintzos II sèculu a.C.) a S.
Sos interros fiant pro sa majore ala a fossa terragna e a putzu, in nùmeru minore de su tipu a cassone. In sas tumbas a putzu sos interrados fiant s'ispissu depostos intro baras de linna e est documentadu s'impreu de grussos anforoni pro nde serrare s'atzessu.
In sa prus tarda de sas necròpolis olbiensi, sa de Joanne Canu, est atestadu sa torrada de su ritu de s'incinerazione de tipu ellenìsticu; sas chisinas fiant depostas in urnas de terracotta o prumu opuru collocadas in manera simple subra de su terrinu e protetas de frammentos de ànfora.
Sos tretos printzipales de sas fortificatziones de Terranoa, de atribuire a sa prima metade de su sèculu IV a.C., sunt visìbiles a s'àngulu intre bia Torinu e bia Mameli e constano de unu tretu muràriu retilìneu in grussos blocos squadrati, a bias bugnati, e de una turre de tzinta cunservada a s'internu de una corte privada.

Istòria de sos iscavos
Sas printzipales iscumbatas archeològicas, chi ant interessadu s'àrea de sas necròpolis pùnicas, sunt istadas fatas intre su 1936 e su 1938. Cuddas prus reghentes torrant a artziare a su 1989, cando sunt istados atzapados, suta de s'àbside de sa crèsia de San Paolo Apostolo, redossos de edade ellenìstica e romana republicana ascrivibili a un'edifìtziu sacru. Intre su 1990 e su 1991, prospezioni subàcueas a s'intrada de su golfu de Terranoa ant cunsentidu su recùperu de ànforas tardopuniche e de un'istàtua de Ercole-Melqart. In su 1993, in bia Regina Elena, est istadu giutu a sa lughe unu depòsitu urbanu cun materiales chi andant in s'IV a s'II sèculu a.C., mentras in su 1996, in bia de sas Termas, est istadu atzapadu unu magasinu/retrobottega de edade pùnica cun ànforas gregas, pùnicas, e tzeràmica a vernitze niedda attica e itàlica.

Bibliografia
D. Levi, ''Sas necròpolis pùnicas de Terranoa'', in Studios Sardi, 11, 1949, pp. 5-120;
R. De Oriano, ''Terranoa e sa Sardigna setentrionale'', in Màche. Sa batalla de Mare Sardonio. Studios e chircas, a cura de P. Bernardini-P.G. Spanu-R. Curcuriga, Casteddu, Sa Memòria Istòrica, 2000;
R. De Oriano-I. Oggiano, ''Iolao ecista de Terranoa: sas evidèntzias archeològicas intre VIII e sèculu VI a.C.'', in Su Mediterràneu de Heracles. Studios e chircas, a cura de P. Bernardini-R. Curcuriga, Roma, 2005, pp. 169-198.