Seguici su
Cerca Cerca nel sito

Portu Turre, Monumentos de Turris Libisonis

Portu Turre, Monumentos de Turris Libisonis

Portu Turre, Monumentos de Turris Libisonis

Su tzentru de s'atuale Portu Turre insistet in bona ala subra de sa tzitade romana. Sas antigas testimonias sunt visìbiles a N/O, intre s'istatzione ferruviària e su cursu de su riu Mannu. Sunt costituidas dae su ponte subra de su riu Mannu, de tres impiantos termales ("termas Maetzke", "termas tzentrales", "termas Pallottino") e de su gai naradu "peristilio Pallottino". Sos edifìtzios sunt delimitados dae bias urbanas postas su pamentu cun lastrones de vulcanite, subra de cale prospettano fintzas de sas butegas ("tabernae"). In localidade Serra de Li Putzos-bia Ligùria est visìbile unu tretu de s'acuedutu.
In s'àrea situada intre s'Antiquarium turritanu e sas "termas tzentrales" sunt presentes restos de abitatziones e butegas, un'ala de sas cales est inserrada e visìbile a s'internu de su museu. Si tratat de caseggiati a prus lados ("insulae") anteriores a su fàbricu de sas "termas tzentrales" e de un'istrutura, antale sas termas, chi ammustrat unu porticato costituidu dae còpias de pilastros e colunnas in calcare e trachite, delimitadu dae unu caminu lastricadu N/S. Subra de su matessi caminu s'incrarant de sos ambientes contigui impreados a butegas; unos cantos cunservant lacerti de mosàicos e su putzu pro su rifornimentu ìdricu.
Sas "termas tzentrales", naradas "Palatzu de Re Barbaro", si datant, in sa fase oe visìbile, intre sa fine de s'III e sos cumintzos de s'IV sec. d.C., ma aiant tentu cun probabilidade duas fases pretzedentes, sa una de sa fine de s'I sec. a.C. e s'àtera de s'II sec.d.C. Sas termas òcupant un'isoladu delimitadu dae tres caminos a N, O e S. Sas murature sunt in òpera vittata (intrèveru de laterizi e blocchetti de tufu, de calcare e laterizi mistos a tegoloni) e sas fundatziones in blocos de calcare; in su setore tzentrale est ancora visìbile un'elaboradu sistema de bias. S'intrada fiat assetiadu a N, pretzèdidu dae una scalinata (non cunservada) chi introduiat in unu pòrticu retangulare. Dae inoghe s'atzediat a sa sala pro sos bagnos fritos ("frigidarium"), dotada de duas bartzas cun postas de su pamentu musive, comente a mosaicati fiant sos pamentos e sas bartzas de sas unas àteras salas. Prus a in antis s'agataiat s'ambiente lenu ("tepidarium") de su cale si colaiat a un'ambiente absidato chi poniat in sos tres ambientes caentados ("calidaria") a serrada de su percursu termale. A S unu criptoportico fungeva de infrastrutura pro su deflusso de sas abbas. Subra de su ladu E fiant collocados sos ambientes pro su riscaldamentu de s'àera e de s'abba ("praefurnia") e sos canales chi convogliavano sas abbas reflue cara a una fogna chi curriat longu s'asse viàriu a E.
Su bighinadu abitativu de sa Punta de su Faro, a su cale si fiant subrapostos sas "termas "Maetzke", est formadu dae tres aorados delimitados dae duos caminos ortogonales N/S-E/O. Abitatziones e impiantu istradale sunt de edade augustea. A sa fine de s'I-cumintzos de s'II sèculu d.C. fiat bènnidu costruidu s'impiantu termale terrazzando cun blocos in calcare su pendio de sa Punta de su Faro. Resìdua un'àula absidata, fortzis un'ambiente caentadu (sa tècnica costrutiva est sìmile a cudda de sas "termas tzentrales").
Su "peristilio Pallottino", collocadu a O, longu sa bia chi giughet a su ponte romanu, mustra bator colunnas de màrmaru pertinentes oru·oru E de unu pòrticu postu su pamentu cun lastre marmòreas. Issu delimitaiat unu peristilio lastricadu cun blocos de calcare irregulare. In una fase sutzessiva su pòrticu fiat istadu serradu cun unu muru a sicu e a sas lastre marmòreas de sa posta de su pamentu primitiva fiat istadu subrapostu in ala unu mosàicu polìcromu. S'est chertu reconnòschere in s'ampra àrea lastricada contornata de su peristilio s'istampu de sa tzitade. Issu diat agatare custu un'ubicazione urbanìstica baricentrica e imbeniente a s'àrea portuale, comente a in unos àteros casos documentados de tzitades marìtimas fintzas sardas (Nora).
Longu sa bia Ponte Romano, pagu prus a O de su "peristilio Pallottino", sunt visìbiles sos restos de sas "termas Pallottino", de sa fine de su sèculu III d.C. S'osservant tres ambientes contigui caentados: su primu tenet fundu retangulare e bartza mosaicata; de su segundu (fossadu in parte) est visìbile petzi su chirru curtzu absidato; s'ùrtimu presentat àbsides subra de sos duos chirros cùrtzios. Est dàbile chi su cumplessu s'estenderet a s'in cuddae de su caminu modernu.
Su ponte romanu, ancora in manera perfeta cunservadu, collega sas duas ribas de su riu Mannu. Est costituidu dae sete arcadas de dimensiones diversas e chi creschent in artària de E cara a O (pro cunsentire su collegamentu a diferente cuota de sas duas ribas), e de piloni in calcare cun rinfortzos in vulcanite. In s'aspetu atuale benit datadu a s'I sec. d.C.
Lu tratzadu de s'acuedutu est ricostruibile gràtzias a sos restos atzapados in vàrias zonas de sos significativos topònimos (Fonte de su Re, Fonte Manca, Fonte Gutierrez, Predda Niedda-Pischina, bia Fontana Betza), longu unu percursu belle parallelu a s'atuale SS 131, chi addughiat s'abba de Sassari, ue s'agataiant sas benas (Eba Ciara-San Martino), a sa colònia turritana.

Istòria de sos iscavos
Sas primas iscumbatas fiant istados giutas in su 1614 de s'archipìscamu Gavino Manca de Cedrelles e aiant interessadu l'interno de sa basìlica de San Gavino. In su 1819 su pradu Antonio Cano aiat fossadu in sa zona de sas "termas tzentrales", ricurrende a s'impreu de prùeres de isparu e distruende intreos setores. Sa majore ala de sos sutzessivos rinvenimentos archeològicos si devet a sas fainas de sbancamento in ocasione de traballos de pùblica utilidade: sa realizatzione de sa ferrovia (1872) e de s'acuedutu (1882), s'ampliamentu de sa ferrovia (1924-28). Sa Soprintendenza archeològica at introduidu in sos ùrtimos chimbanta annos, cun bonos resurtados, sas modernas metodologias de iscavu e at operadu, s'ispissu in situatziones de apretu, in manera cumpatìbile cun sos bisòngios de isvilupu de sa tzitade moderna. Massimo Pallottino e Guglielmo Maetzke aiant giutu a sa lughe, intre sos annos 40' e 60', impiantos termales, edifìtzios pùblicos, bighinados abitativos e produtivos. De sos annos 70' a oe sunt istadas indagadas zonas abitativas e produtivas postas a su de suta de su tzentru tzitadinu e, mescamente, àreas de su campusantu. A su presente si sunt giughende de sos iscavos longu su cursu de su riu Mannu, acanta sa Punta de su Faro, relativos a un'edifìtziu chi est cun totu probabilidade una villa.

Bibliografia
A. Boninu-M. Sas Glay-A. Mastinu, Turris Libisonis colònia Iulia, Sassari, Gallizzi, 1984, pp. 105-116;
F. Villedieu, Turris Libisonis. Fouille de unu sitiadas romain tardif à Portu Turre, Sardaigne, cannaca "International Series", 224, Oxford, BAR, 1984;
A. Boninu, "Turris Libisonis. Sa tzitade romana", in Su Museu Sanna in Sassari, a cura de F. Su Schiavo, Sassari, Bancu de Sardigna, 1986, pp. 255-256;
F. Manconi, "S'Antiquarium Turritanu", in Su Museu Sanna in Sassari, a cura de F. Su Schiavo, Sassari, Bancu de Sardigna, 1986, pp. 263-286;
A. Mastinu, "Turris Libisonis romana", in Portu Turre e su suo furriadu, Sassari, Carlo Delfino, 1992, pp. 5-74;
A. Mastinu - C. Vismara, Turris Libisonis. Sassari, C. Delfino, 1994 (Sardigna archeològica. Ghias e itinerari; 23);
D. Ruina, "Turris Libisonis: istruturas romanas e altomedievales in s'àrea de sa sede de su Bancu de Sardigna", in Materiales pro una topografia urbana: status quaestionis e noos achirimentos. Àutos de su de V cunvegnos subra de s''archeologia tardoromana e altomedievale in Sardigna, Aristanis, S'Alvure, 1995, pp. 145-158;
M.C. Satta, "Noos contribuidos pro una topografia urbana de Turris Libisonis: istruturas termales e interros in su Cursu Vittorio Emanuele", in Materiales pro una topografia urbana: status quaestionis e noos achirimentos. Àutos de su de V cunvegnos subra de s''archeologia tardoromana e altomedievale in Sardigna, Aristanis, S'Alvure, 1995, pp. 159-191;
C. Cazzona, "Nòdida subra de sa fundatzione de sa colònia de Turris Libisonis: Iulii, Flavii, Aelii, Aurelii, e Lurii in sas iscritziones", in Studios Sardi, XXXI, 1994-98, pp. 253-277;
G. Azzena, "Portu Turre. Turris Libisonis, sa tzitade romana", in Logos e traditziones de Itàlia. Sardigna, Roma, Editalia, 2000, pp. 368-380;
M.C. Satta, S'Acuedutu Romano de sa colònia de Turris Libisonis, Piedimonte Matese, Imago Mèdia, 2000;
G. Manca de Mores, "Noos iscavos e tecnologias avantzadas in su tzentru istòricu de Portu Turre", in S'Àfrica Rumana. Àutos de su de XIV cunvegnos de istùdiu, Roma, Carocci, 2002, pp. 1151-1158;
A.R. Ghiotto, S'architetura romana in sas tzitades de sa Sardigna, Roma, Cuàsar, 2004, pp. 195-197;
A. Mastinu, Istòria de sa Sardigna antiga, Nùgoro, Su Maestrale, 2005, pp. 273-283.

Tipologia Contenuti: Cumplessu archeològicu
Archeologia

Provincia: Sassari

Comune: Porto Torres

Macro Area Territoriale: Nord Sardigna

CAP: 07046

Indirizzo: via Ponte Romano, 99

Informazioni sui biglietti e sull\'accesso: Sos servìtzios subra de sa zona visitabile a pagamentu de sa Tzitade Rumana de Turris Libisonis sunt in cura de s'Antiquarium Turritanu de Portu Turre.

Aggiornamento

5/10/2023 - 14:46

Dove si trova

Commenti

Scrivi un commento

Invia