Aristanis, Crèsia de su Carmine

Su territòriu de Aristanis est ricu de insediamentos finas dae s'edade preistòrica. Su tzentru urbanu, aende·si formadu in edade bizantina, fiat istadu capitale de su giuigadu de Arbaree e, puru dimensionadu, aiat mantentu s'importu suo in sos sèculos sutzessivos.
Su cumplessu de su Carmine est cunsideradu su capolavoru de s'ingenieri militare piemontesu Giuseppe Viana, puru s'esèmpiu prus pregevole e acumpridu de Rococò in Sardigna.
Dischente de Benedetto Alfieri, su Viana fiat arribbadu a Sardigna in su 1771 cun incàrrigos de misuratore militare a sas dipendèntzias de sos ufitziales ingenieris piemontesos chi fàghent capu a su Corpus Reale de Artillieria, chi parte meda aiant tentu non petzi in sas fortificatziones ma fintzas in su fràigu de importantes monumentos architetònicos de s'ìsula.
Su progetu pro su cumplessu cunventuale de sos Carmelitanos cun l'atacada crèsia torrat a artziare a su 1776 ma sos traballos fiant istados acabados petzi in su 1785. Su progetu fiat bàlidu a Giuseppe Viana, in su 1777, su tìtulu de Architetu Règiu in Sardigna, assegnatogli de su Collègiu de sos Ediles de Torinu. In su 1866 su cunventu fiat devènnidu sede de su Cumandu de s'Arma de sos Carabineris e como, a pustis de unu reghente restàuru, est impreadu a logu de manifestatziones culturales.
Subra de sa fatzada de su cunventu s'insertant, in modu regulare, porridas e ventanas contornate de simples còrnicos. Sa crèsia, chi s'innesta a sos lados S e E de su cumplessu, presentat una fatzada in arenaria, scandita de lesene lisas e pagu rilevadas iscumpassadas dae capitellos iònicos. A su tzentru, subra s'ampru portale, sunt insertados una tumba marmòrea e s'istemma de sa domo De Arcais a cale aparteniat don Damiano Nurra chi aiat finantziadu s'òpera posca donada a sos Carmelitanos in su 1782. In sa parte arta de sa fatzada una grandu ventana reniforme s'insertat, trunchende·los, intre sa lèbia curnisa marcapiano e su tìmpanu, a s'in subra de su cale unu pilastrino barocu suportat una pitica rughe. In positzione arretrada respetu a sa fatzada s'insertant sa turre campanaria e sa cùpula, ambas rivestides de coloratissimi coppi maiolicati. L'interno, bene proportzionadu e armoniosu, presentat un'ùnica navada subra de sa cale s'incrarant bator aguales capellas. In sa zona presbiteriale s'aberint, illuminende·la, sas arcadas de sa galleria sopraelevata chi inghìriat s'altare, mentras un'artu e luminosu tiburio reet sa cùpula ellìtica, in manera tìpica rococò.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est ogetu de una sintètica ischeda in su volùmene de Salvatore Naitza subra de s'architetura tardoseicentesca e purista (1992).

Bibliografia
R. Salinas, "Ordimìngias piemontesos in Sardigna", in Atos de su de X Cungressos de Istòria de s'Architetura, Roma, 1959;
A. Cavallari Murat, "Giuseppe Viana, architetu sabàudu in Sardigna", in Àutos e Rassegna tècnica de sa Sotziedade Ingenieras e Architetos in Torinu, XIV, n. 12, nadale 1960;
A. Cavallari Murat, "Iscumbata subra de s'espansione in Sardigna de s'architetura de su Setighentos piemontesa", in Bulletinu de su Tzentru de Studios pro s'Istòria de s'Architetura, 17, 1961;
C. Maltesu, Arte in Sardigna de V a su XVIII, Roma, De Luca, 1962;
A. Cavallari Murat, "S'architetura de su Setighentos in Sardigna", in Atos de su
Su de XIII Cungressos de Istòria de s'architetura. Sardigna, Roma, 1963;
V. Mòvida, Dae su Gòticu a su Barocu in Sardigna, Tàtari, Carlo Delfino, 1982;
S. Naitza, Architetura de su tardu '600 a su classitzismu purista. Nùgoro, Ilisso, 1992, ischeda 22.