Su Casteddu Castro

S'abate Vittorio Angius in su 1841 descriet a s'intrada de Santu Antiogu, a paga distàntzia de su ponte romanu, sos rùderes de una fortilesa oe non prus chi esistint: su Casteddu Castro, distrùidu a sa fine de su sèculu pro nde ricavare materiales de fàbricu.

In su 1860 su generale Alberto De sa Marmora osservat comente a in sa positzione sa fortilesa non presentaret perunu caràtere de sos casteddos de su Medioevu, "sos cales torreggiano subra de sas alturas isoladas e agudas, mentras custu est in unu pranu perfetu a s'imbuccadura de su mare".

Sos duos istudiosos discordano però in s'interpretatzione de s'istrutura: pro s'Angius si diat tratare de unu casteddu giudicale, pro su De sa Marmora de unu casteddu àrabu. Petzi in su 1907 Dionigi Scano, rilevende sa diversidade de su casteddu sulcitano de sos unos àteros de edade giudicale, nd'afirmat s'orìgine bizantina, subra de sa base de sos pagos redossos, posca iscumpartos in su prenimentu de su tretu litoraneo a s'intrada de s'atuale abitadu de Santu Antiogu.

Est dàbile meda chi su casteddu sulcitano esseret istadu costruidu a s'època de Giustinianu, subra de sa base de sos modellos istandard chi s'àplicant, cun pagas variantes, in su fàbricu de sas fortilesas nordafricanas de su sèculu VI, e subra de sa base de sas caraterìsticas costrutivas, cales sunt in manera unànime descritas dae sos tres autores de su Otighentos.
S'Angius est su prus pretzisu in propòsitu: "su fàbricu est in grandu pedras rozzamente cuadradas, e sas prus de un'enorme volùmene. S'architrave de sa ghenna est longu unu pagu prus de bator metros. Bidende·si custu fràigu a pustis de osservados sos avantzos de sos muros de sa tzitade, si reconnoschet cun tzertesa donde fiat istadu dogadu su materiale suo. Sas pedras non sunt semper in òrdines regulares, e intre sas chi sunt ladas vedonsene inoghe e in cue de sas bugnate, chi fiant istados pigadas dae su zoccolo de unos àteros fàbricos antigos. De sa Marmora ispetzìfica chi si trataiat de pedras "porfiro trachitiche de sa localidade, chi sunt bene segadas, ma si reconnoschet chi non fiant istados segadas pro custu edifizio, benesi dogadas dae unos àteros antigos, e inoghe confusamente impreadas".

Importat rilevare s'impreu de materiales de ispògio, sa presèntzia de contzas bugnati e su tipu de reimpreu, chi diat pàrrere torrare in sa categoria de cuddu "econòmicu", detadu est a nàrrere de sa sensìbile reduida de sos costos de fàbrica, chi s'oteniat costruende cun pedras giai traballadas, prelevadas dae antigos edifìtzios, s'in casu cun probabilidade sos muros pùnicos e romanas de Sulci.

Fintzas sas fortilesas giustinianee de s'Àfrica setentrionale sunt costruidas in ala manna meda cun materiales de ispògio, non petzi s'in casu si recùperet, adatende·la a su nou impreu, un'istrutura preesistente, ma fintzas e mescamente in sos casteddos a defensa de sos tzentros costeris.

Procopio nos dat unu cuadru imponente de su programa de fortificatziones giustinianee, cun su simpre elencu de custas fortilesas, numerosas de sas cales subravìvidas in cunditziones de bona leggibilità. Mentras longu su "limes" orientale sa tzinta fortificada in gènere delimitaiat su perìmetru de s'abitadu, che a Zenobia e a Resafa, in s'Àfrica mediterrànea su "castrum" s'aorat de sa tzitade e instàurat cun issa unu raportu particulare, collochende·si in curtzesa e a defensa de sa bia de atzessu, che a Timgad, e assumende una cunfiguratzione meda prus regulare e progetada, anàloga a sa chi s'osservat in su disinnu de su fundu e de un'iscortzo de sas ruinas de su Casteddu Castro, publicados dae su De sa Marmora chi l'aiat bisitadu in su 1821, faghende·lu cun coidadu rilevare.

A custa imàgine, su momentu ùnica memòria iconogràfica de su distrutu casteddu sulcitano, podimus fortzis nd'agiùnghere una àtera, chi cumparet in un'istampa de su sèculu XVII, riproduida in su traballu de Filippo Pili subra de su màrtire sulcitano. Dae segus s'imponente figura de Santu Antiogu, si bident subra de sa dereta su santuàriu, a manca su caminu de atzessu a s'abitadu, su ponte romanu ancora chi esistit, e su casteddu, cun turres ancora provididas de mèrulas.

Aggiornamento

22/9/2023 - 10:51