Tzaramonte, Necròpoli de Su Murrone

Sos interros sunt fossadas in un'affioramento pedrosu in localidade Ischit Ide, àrea rica de baddes e cursada dae su Rio Giunturas e de su Rio de Maniga, in s'Anglona, regione de sa Sardigna setentrionale.
Sa necròpoli, a s'istadu atuale, est costituida dae tres ipogeos, caraterizados dae sa presèntzia de unu longu dromos, un'ampru atrio - orientadu a E/SI - e diversos vanos dispostos segundu un'ischema planimètricu a "T".
Sa tumba I, in manera grave iscalabrada, tenet un'isvilupu planimètricu centripeto.
S'atrio, de grandu dimensiones, cun s'intrada orientada a E, presentat in sos muros rastros de intonaco ruju subra de fundu biancu, una pitica nitza e una coppella.
De s'anticella a fundu retangulare (largh. m 1,75; lungh. m 1,10) s'atzedet a sa tzella tzentrale a fundu cuadrangulare irregulare (diam. m 4; prof. m 3,20); custa ponet in ses tzellas segundàrias sopraelevate e dispostas a raggiera. In unas cantas de issas si cunservant rastros de colore ruju a sos muros.
Sa bòveda presentat - isculpida in rilievu - sa rapresentatzione de unu cobertura a dòpiu spiovente, cun trae tzentrale de cale si dipartono 14 travetti pro chirru.
Su muru de s'intrada e cudda oposta sunt decoradas dae una cumpositzione de dòpios corna sormontanti su portellu.
Unos àteros motivos ornamentales decorant s'ala inferiora de sos muros: curnisas, lesene, duos ricuadros retangulares avoretados dae curnisas, una pesada de sedile cun schienale de forma semitzircolare.
Sa tumba II, a isvilupu planimètricu centripeto, consta de unu longu "dromos" de su cale s'atzedet a s'anticella cuadrangulare e posca a su vanu tzentrale, ue s'incrarant chimbe vanos sussidiàrios dispostos a raggiera.
In su muru s. de su "dromos" fiant fossadas bator cellette in sentidu longitudinale.
Semper subra de su chirru s. de su "dromos", in curtzesa de s'intrada a s'anticella, s'aberit unu segundu atzessu a unu grupu de tres vanos coassiali a fundu cuadrangulare.
Sa tumba III, a isvilupu planimètricu cruciforme, presentat fintzas issa unu longu passadissu cun unu setu divisòriu in currispondèntzia de s'intrada. De s'intrada s'atzedet a una càmera tzentrale a fundu retangulare e posca a una tzella coassiale a pranta ovoidale; subra de su chirru s. s'aberit unu vanu segundàriu a fundu ellìticu, mentras subra de su chirru d. s'osservat una sèrie de piticos ambientes sussidiàrios chi cun andamentu tzirculare andant a congiungersi cun su chirru d. de su "dromos".
Sas iscumbatas de iscavu ant pòdidu ascrìere su primu impiantu de sa necròpoli a su Neolìticu finale (Cultura de San Michele), cun sutzessivu torro a impreare de sos ipogeos durante s'edade de su Rame (cultura de su Vasu Campaniforme), in su Brunzu antigu (cultura de Bunnànnaru) e in època romana.

Istòria de sos iscavos
Su cumplessu fiat istadu fossadu in su 1998-99 de Giuseppe Pitzalis.

Bibliografia
E. Contu, "Notiziario-Sardigna", in Rivista de Iscièntzias Preistòricas, XXIII, 1968, p. 427;
G. Tanda, Arte Preistòrica in Sardigna. Sas figuratziones taurinas isculpidas de s'Aligeresu in su cuadru de sas rapresentatziones figuradas de sos ipogeos sardos a «domu de janas», cannaca "Cartulàrios de sa Soprintendenza pro sos Benes Archeològicos de Sassari e Nùgoro", 5, Sassari, Dessì, 1977, p. 45, sch. 26, 28;
G. Tanda, S'Arte de sas domus de janas in sas imàgines de Jngeborg Mangold, Sassari, Chiarella, 1985, pp. 138-141;
G. Pitzalis, "Sa necròpoli de Su Murrone a Tzaramonte", in Almanacco Gadduresu, 8, 2000-01, pp. 94-102.

Comente arribbare
Dae Sassari in diretzione Terranoa, pigare sa SS 594 pro Tèmpiu finas a s'illoidura pro sa fratzione de Su Murrone; sighire pro belle 2 km: sas tumbas pesant subra de su chirru deretu de sa stradina.