Tzaramonte, Crèsia de Santa Maria Maddalena

Sa crèsia pesat in abertu sartu. In s'Otighentos fiat retenta parrochiale de su bidditzolu abbandonadu de Orria picinna, atacadu a unu monastèriu benedetinu.
Sa crèsia de Santa Maria Maddalena rapresentat unu bell'esèmpiu de Romànicu minore, chi traet su printzipale motivu de faschent dae s'orgànica insertada in su paesàgiu.
S'impiantu de sa crèsia est de pagu sutzessivu a su 1205, cando sa nòbile turritana Maria de Zori aiat donadu su tìtulu de "sancta Maria de Orria pithinna" a s'abbadia camaldolesa de San Salvatore. In fatzada est muradu unu contzo cun un'iscritzione relativa a traballos edilìtzios esecutados in su 1335.
Sa crèsia tenet fundu a rughe "commissa", cun àula mononavata e àbside a S/E, e est istada fraigada in duos tempos, a banda de duos diversas maestranze, una de sas cales traballaiat cun sa tècnica de s'òpera bicroma. S'àbside e sas murature bassas sunt in piticas pedras calcàreas e vulcànicas. Sa fatzada e sas murature artas alternant filari de contzas dae pedra vulcànica a filari de contzas dae pedra calcàrea.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est tzitada dae Pietro Martini (1841) e istudiada dae Ginevra Zanetti in s'òpera sua subra de sos Camaldolesos in Sardigna (1974). S'anàlisi istòricu-artìstica si devet a Aldo Sari (1981) e a Roberto Coroneo (1993).

Bibliografia
P. Martini, Istòria eclesiàstica de Sardasgna, III, Casteddu, Stamperia Bera, 1841, pp. 419-420;
G. Zanetti, I Camaldolesos in Sardigna, Casteddu, Fossataro, 1974, pp. 113-121;
M. Botteri, Guida a sas crèsias medievales de sa Sardigna, Sassari, Chiarella, 1978, pp. 44-45;
A. Sari, "Noas testimonias architetònicas pro su connoschimentu de su medioevu in Sardigna", in Archìviu Istòricu Sardu, XXXII, 1981, pp. 113-116;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 52;
G. Piras, "Unu miles de sa cohors III Aquitanorum in un'iscritzione funerària bènnida de Àldara (Sassari): nota preliminare", in S'Àfrica romana. Àutos de su de XV cunvegnos de istùdiu, Roma, 2004, pp. 1543-1555;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu culturales, Casteddu, AV, 2005, p. 36.

Comente arribbare
Si lassat Piaghe pro cursare 4,5 km longu sa SP 68. Si girat a d. e s'imbocca sa SS 672. A pustis de belle 6,5 km s'acumprida a s. in sa SS 132. Aia cursadu duos km si lompet a Tzaramonte.