Carbònia, Fortificatziones fenìtzias de Nuraghe Sirai

l nuraghe Sirai est situadu subra de unu piticu rilevo (82 m. Slm) a sos pees de su prus nòdidu pranu Monte Sirai (unos 1 km a Sud) . Sa positzione istratègica est dada duncas de s'inclusione sua acanta s'importante isnodo de sa Bia Sulcitana rapresentadu dae su de s'àera de Monte Sirai.
S'edifìtziu est costituidu dae una "tholos" printzipale inghiriada dae unu bastione quadrilobato. Sas turres de custu ùrtimu sunt orientadas segundu sos puntos cardinales e su mastio est adossadu a sa turre nord de su bastione, mentras a E s'agatat un'ampra corte.
Su nuraghe e l'atacadu bidditzolu sunt inghiriados dae un'istrutura fortificada costruida cun probabilidade in s'ùrtimu bator unu de su sèculu VII a.C. Sa cortina murària interna de sa fortificatzione impreat su rifascio de s'antemurale nuràgicu, individuadu pro una longària de belle m 60. L'istruturat, chi tenet una grussesa de unos 6 m, est segmentata in vàrios vanos tzurpos ricavados in s'ispàtziu intre sas duas cortinas. De un'esàmene de su pietrame affiorante in superfìtzie, paret possìbile interpretare sa muratura comente a unu terrapieno, in su cale sos piticos ambientes fiant funtzionales a sa realizatzione de sa colmata de terra e pedras.
In una fase anteriora a s'ùrtimu bator unu de su sèculu VI a.C. fiat istadu realizadu unu setore aggettante subra de su terrapieno, cun vanos a isvilupu longitudinale, chi diat pòdere àere tentu una funtzione fintzas abitativa. In sa parte interna de s'antemurale sunt istadas individuadas de sas istruturas muràrias curvilinee interpretadas comente a cabannas e de sas cales ancora abarrat de crarire su perìodu de impreu.
S'istrutura fiat istada abbandonada fortzis subidu a pustis de sa conchista de sa Sardigna a banda de Cartàgine, in s'ùrtimu bator unu de su sèculu VI a.C.
S'insediamentu rivestit unu grandu importu istòricu ca costituit unu raru esèmpiu de fortificatzione fenìtzia adossada a unu cumplessu nuràgicu. Custa tzircustàntzia est ancora prus istraordinària si cunfrontada cun sa cronologia de sas àteras fortificatziones fenìtzias e pùnicas de sa Sardigna a nois nòdidas, chi torrant a artziare totus a s'edade cartaginesa.
Su proseguimento de sas iscumbatas diat pòdere èssere de grandu agiudu pro cumprèndere prus a fundu sos raportos intre sa comunidade nuràgica chi torraiat a sètzere in su bidditzolu e sos fenìtzios chi fortzis b'aiant lòmpidu cara a sa metade de su sèculu VIII a.C.

Istòria de sos iscavos
Su monumentu no est istadu fintzas a como interessadu dae interventos de iscavu. Sas iscumbatas stratigrafiche subra de sas fortificatziones fenìtzias, aviadas in su 1999, sunt ancora in corsicanu a cura de Carla Perra.

Bibliografia
V. Santoni, "Tzeràmica fenìtzia de su nuraghe Sirai de Carbònia", in Rivista de Studios Fenìtzios, 14, 1986, pp. 181-184;
L. Aia impreadu, "Nuraghe Sirai (Carbònia - Ca)", in Museu Villa Sulci: primos documentos, Casteddu, STEF, 1988, pp. 41-43;
P. Bartoloni, Monte Sirai. Tàtari, C. Delfino, 2004 (Sardigna archeològica. Ghias e itinerari; 10);
C. Perra, "Nuraghe Sirai de Carbònia (Ca), Iscumbatas subra de s'ocupatzione fenìtzia", in Atos de su de V Cungressos Internatzionale de Studios Fenìtzios e Pùnicos (Marsala-Palermu, 2 santugaine 2000), Palermu, 2005, pp. 1081-1091.

Comente arribbare
Dae Casteddu: dae sa SS 130, a su km 44 s'acumprida a d. pro Carbònia (SP2). Lòmpidos a Biddamatraxa s'acumprida a d. a su km 57 pro sa SS126 (diretzione Santu Antiogu); a ca. 1800 m svoltare a d. e sighire sos indicos.