Tzeràmica

Sa tzeràmica

Sa tzeràmica sarda de antiga traditzione s'est espressada in manera essentziale in sas terrecotte, in unos cantos casos invetriate mediante galena piombifera, realizadas a su tornio. L'aorat, rica de arghiddas, teniat in Aristanis su tzentru prus ativu e de primore; àteros fiant Assèmini, Bidda de Putzu e Durgali. Sos ceramisti de Pabillonis, a sud de Aristanis, fiant ispetzializados in sa realizatzione de istèrgios (pentole e casseruole) pirofile. Ma una limitada produtzione de terrecotte era presente in medas unos àteros tzentros ispartos subra de s'intreu territòriu isolanu. In numerosos bidditzolos, a esèmpiu, s'est serbada memòria de sa produtzione locale, cota in una primitiva fornace, de tèulas ("coppo sardu", in manera mèdia prus mannu de sa dimensione oe currente) o, prus raramente, de matones prenos. Nointames, sas tèulas gasi otentas teniant vida cùrtzia a càusa de sa non perfeta pulitura de s'arghidda de sas matèrias angenas chi nde fatzilitaiant sa fessurazione.
Sas formas de impreu domèsticu prus difusas sunt istadas duas: sa broca, cudda printzipale, e sa conca. Sa broca fiat destinada a su prelevamentu de s'abba potàbile, in ausèntzia de una rete ìdrica pùblica. In domo teniat unu logu riservadu chi previdiat sa collida de sos lìcuidos de trasudamento; in istiu si cugugiaiat cun unu pannu ùmidu pro mantènnere costante sa temperadura de s'abba. Allargada in sa buca e in su cun su, e giuta dae duos a bator mànigas ("asas"), deveniat cuntenidore pro màndigos (mele, lardu, frutora, olias). Difùndida capillarmente in totu s'ìsula, sa broca est abarrada su sìmbulu de sa perìtzia de sos tornitori sardos (chi pro intrare a sa corporatzione deviant ischire realizare tale manufatu in dimensiones iscalares) e de sos fornaciai, ispetzializatziones racchiuse in sa genèrica definitzione de artisanu de sa creta.
Issa ammustraiat lèghere diferèntzias in sa forma de sa matza, de su cun su, de sas anse, a segunda de su tzentru de produtzione ue, naturalmente, fiant realizadas in medidas diferentes, de sa pitica ("brocchittolu"), a sa mèdia ("brocchitta"), a sa prus manna. Una variante ocasionale de sa broca, realizada a Aristanis, era cudda narada "de sa festa" o "de s'isposa", arrichida dae annantas plàsticas cun beros e tziclos pròpios narrativos temàticos. Custa broca rituale, cantu de bravura chi giughet s'ispissu su nùmene de s'autore, era, a diferèntzia de sa de impreu, invetriata cun sa galena chi nde daiat sa caraterìstica tintura in sas sfumature de su birde o de su grogu, a segunda chi bi prevaleret su ràmene o su ferru.
Sa conca ("scivedda, tianu"), manna bacile truncu-cònicu, fiat destinada printzipalmente a coadiuvare sas fases de sa panificazione: cun s'oru bassu cudda destinada a sa traballadura de s'impastu, artu casumai esseret impreada pro sa lievitazione. Custa prassi panificatoria, difùndida in sas àreas a apentu frumentaria de sa Sardigna, duncas a su tzentru-sud, determinat in custas zonas sa màssima difusione de sa conca. Si nde connoschent raros esemplares istoriati, destinados a un'impreu rituale.
Sa modellazione de brocas e concas, ancora in sos annos Chimbanta de su sèculu XX, acontessiat pro mèdiu de su tornio atzionadu dae su pee. Una broca de mèdias dimensionas prena de abba, giuta unu tempus subra de su capu a traessu de sa mediatzione de unu cercine in tessutu, teniat unu tzertu pesu: obietivu de su tornitore era duncas su de realizare unu manufatu de sos oros sùtiles (in tale sentidu sas pentole pirofile originàrias de Pabillonis presentant grussesas de impressionante sottigliezza), prassi de su totu traita dae s'atuale produtzione a fine turìstica.