Seguici su
Cerca Cerca nel sito

Simbologias de su trigu e de su pane

Simbologias de su trigu e de su pane

Simbologias de su trigu e de su pane

In sa cultura sarda su trigu assurge a sìmbulu de prosperidade e bona sorte. Pro esempru, lu dono (presente) de trigu a sos isposos fiat recurrente mesches in s'àrea tzentrale de s'Ìsula, a esèmpiu, a Nùgoro. Lu testimòniat Grazia Deledda in su de XIV capìtulos de su romanzu Sa bia de su malu (1906):

Sas fèminas las giughiant sos donos, s'incujaiant susu de issa augurende·las: puntos meda de bona fortuna cantos chicchi de trigu las giughiant […].

E una bia chi Maria Noina e Francesco Rosana convolarono a coju

[d]a sas ventanas e de sas ghennas proiat susu de issas una grangiolat de trigu, de cunfetos, de frores […].

In sas straducole de su vicinato de sos Noina s'abba de trigu e su fracasso de sos pratos fiant devènnidos furiosos; boghes de fèminas e de pitzocos risuonarono:

«Bona fortuna! Bona fortuna!».

E fintzas cando Maria, abarrada viuda, aiat cojuadu in segundos cojos cun Pietro Benu (XXII) aende·lu cumpresu, Tzia Luisa, mama de s'isposa, no aiat prantu, ne aiat basadu sos isposos, comente a s'àtera bia, ma aiat bessadu susu de issas una manata de trigu, augurende: «Bona fortuna! Bona fortuna!».

Est interessante a osservare in s'istampa Noces, arrive de s'epouse, disegnada dae Giuseppe Cominotti e Enrico Gonin (1839-1840), chi rapresentat s'arribu de s'isposa e de su corteu suo acanta sa domo de s'isposu, comente in sa parte dereta de sa rafiguratzione si distingat sa mama de s'isposu chi, segundu su ritu,  prelevat e lantza a sa bia de s'isposa unu pùngiu de chicchi de trigu de unu pratu amparadu cun s'àtera manu.

S'atzione sutzessiva diat èssere istada tzertamente sa de segare su pratu, provochende unu notèvole fracasso, sa cale funtzione màgicu-scaramantica cointzidet cun s'istesiamentu de cada negatività. Su pratu segadu inditat sos cambiamentos chi interessant s'isposa: sa pèrdida de sa verginità e su coladòrgiu de su status tzivile de fèmina nubile a su de maritata.

Su trigu fiat in su tzentru de ritos propitziatòrios de fine e cumintzu de annu, mesches cun sa questua de su laore cruu, o prus a s'ispissu cotu, de consumare cun late o sapa. Àteros gosamentos rituales de su trigu pertocaiant s'àmbitu domèsticu.  Pro esempru, a Silius in su Gerrei s'ùrtima die de s'annu si mandigaiat su trigu cotu, in su creìngiu chi tale pràtica alimentare fossas de bonu auspicio pro la sèmenat de s'annu sighente, e si nde bessaiat agigu in totu sos aposentos de sa domo in sinnu de bonu augùriu.

S'augùriu prus sintzeru chi aguantat ancora in s'àrea meridionale de s'Ìsula, sa cale economia fiat prevalentemente massaja, est: «saludi e trigu!» (lett. ‘salude e trigu’, in sentidu ladu salude e bundàntzia/prosperidade!’).

Su pane fiat cunsideradu “sacru” non petzi pro sos significados presos a sa liturgia catòlica, ma fintzas in cantu alimentu biu (pro su prus lievitato) e màndigu pro antonomàsia (casumai non si disponneret de companatico o de àteru alimentu, si mandigaiat, a su nessi, panes e salia ‘pane e artziaiat’). Su pane fiat cunsideradu fintzas una pesada de dòpiu de s'esistèntzia umana. Difatis, si su pane si bortaiat, nche s'affrettava a lu torrare a pònnere in positzione, in sa timoria chi, in manera diversa, diat èssere andada francas a susu ischit domu (lett. ‘a sa revessa’) in ruina sa domo. In prus, si in sa famìlia b'aiat carchi cumponente interessadu in unu raportu de amoròngiu, si reteniat chi tale relatzione si diat èssere interrùmpida a su de s'iscontzare de unu pane giai postu in forma. Si, imbetzes, su pane s'esseret brusiadu durante su coghìngiu, custu fiat retentu presagio nefasto de una grussa disgràtzia.

Su pane, giai cunsideradu de pro sese  alimento “sacru”, ativaiat su valore amparadore suo si beneitu e, ancora de prus, si intituladu, pro votu, a carchi santu particulare. A bias tale funtzione amparadora fiat gasi marcada dae si sostituire a cudda alimentare. Est su casu, a esèmpiu, de susu pane ’e Santu Tilippu  ammaniadu a Cùllieri su 23 austu pro sa festa de San Tilipu Benizi, unu pradu bìvidu in Toscana in su sèculu XIII, chi apartenet a s'Òrdine de sos Servi de Maria. Su cultu suo aiat lòmpidu a su paisu de su Montiferru in sa prima metade de su Chimbighentos. Est unu piticu pane azzimo decoradu cun su zafferano, sa cale funtzione amparadora soverchia de su totu cudda alimentare. Difatis, est destinadu non giai a èssere mandigadu, benesi est cunservadu, dadas sas plùrimas propiedades atribuide·li de sa traditzione. Imbaradu a curtzu a sas ventanas si retenet, a esèmpiu, chi potzat impedire s'intrada de sos perìgulos atmosfèricos.

In Macumere, in ocasione de sa Carèsima s'ammaniaiat unu piticu pane antropomorfu, s'òmine, chintu de unu ramoscello de ulivo beneitu sa Domenica de sas Palme, chi, apicadu in sos ovili, si reteniat diat èssere istadu in gradu de amparare de sos perìgulos tantu su pastore e cantu su bestiàmene.

A s'in cuddae de sa beneditzione religiosa, su pane, giai de pro sese, fiat cunsideradu afferente a s'isfera de su sacru e, in cantu tale, a s'ispissu impreadu cun funtziones amuletiche. Unu pane-amuletu, a esèmpiu, fiat su chi si cuaiat intre sas fascas o suta de su cabidale de sa criadura pro l'amparare de sas cogas /sùrbiles (maiàrgias-surbile), chi tantu assuconaiant sas mamas, sas cales reputavano custos èsseres de s'imaginàriu populare responsàbiles de sas numerosas mortes neonatali.

Ma, si sas criaduras (fràgiles pro definitzione: pipiedhus modhis ‘pipios moddes’) mesches si non batijados fiant cunsiderados in manera piessigna espostos a sas fortzas de su malu, de custas non fiant reputati esentas mancu sos adultos. Si reteniat, difatis, chi, mesches a de note, poderent imbattersi in ànimas cundennadas o in sas vàrias personificatziones de su demòniu. In custos casos, tènnere cun sese unu cantu de pane fiat cunsiderada precautzione sufitziente a garantire sa sarvesa. Su tema istupat fintzas de sa narrativa orale de traditzione populare, in vàrias modalidades, de sas cales inoghe si proponet un'esemplificazione:

Cuddu aiat bèndidu s'ànima a su demòniu pro s'arrichire, posca si fiat cojuadu e aiat cuadu unu cocoi  in su letu. Posca fiat andadu su demòniu, ca fiat arribbada s'ora de li pigare s'ànima. S'òmine aiat naradu: «In antis de mi pigare s'ànima lu cheres ischire comente so nàschidu?». E at rispòndidu su pane: «In antis m'ant aradu, posca m'ant marradu, posca mi tenent ventilato, m'ant mòlidu, setacciato, posca imboladu in una conca de abba caente, mi tenent impastato, posca m'ant torra pistadu in sa mesa, m'ant pistadu sos ossos, posca m'ant postu a lievitare, e posca m'ant imboladu in su forru e posca m'ant mandigadu. Est ispuntadu sa die e su demòniu no at prus pòdidu pigare s'ànima».

Aggiornamento

3/7/2024 - 10:03

Commenti

Scrivi un commento

Invia