Tresnuraghes, Cartiera

In un'ameno vallone a sa confluèntzia de sos trainos Riu Mannu e Riu Marafè, in territòriu de Tresnuraghes ma a sa làcana de sas cumpetèntzias comunales de Cùllieri e Sennariolo, pesat sa maestosa ruina denominada in manera locale "ischit fàbrica de subra de paberi". Est un'importante esèmpiu de archeologia industriale, de unos duos sèculos cundennadu a s'oblio e a s'assaltu de sa vegetatzione ispontànea. S'edifìtziu s'agatat a foras de s'abitadu de Tresnuraghes, in curtzesa de s'ansa de su riu Foghe chi cunsentiat de isfrutare s'abba comente a fortza motora. De difìtzile atzessu, est visìbile a sos pees de un'abertinu non larganu de su santuàriu de su campu de San Marco.
S'impresa fiat istadu aviada durante sa presèntzia de sos Savoja in Sardigna intre su 1799 e su 1814, a pustis de chi sos Frantzesos aiant àpidu ocupadu sos territòrios continentales issoro, e fiat istadu intre sas pagas initziativas in favore de s'isvilupu de s'indùstria isolana.
Identificadu su logu, in manera bastante ricu de abbas ma tropu a tesu de su mare pro un'efitziente provvista de matèrias primas, nde fiat istadu afidada sa progetatzione a su giòvanu marchesu Vittorio Pilo Boyl. Si fiant aviados sos traballos in su 1809, cun s'impreu de belle 200.000 francos, ispesos finas a s'abbandonu de s'edifìtziu, in cale – comente a iscriet s'Angius - àteru non si fiat prodùidu chi "unas cantas proas o sàgios de carta, sa cale pro suo coloridu tropu iscuru, a àteru non si podiat impreare, chi a bos iscrìere e imprìmere".
Cantu restat in sa pittoresca badde a sas làcanas de su Montiferru est sa sola in antis "màniga" o setzione prevìdida dae su progetu chi diat àere dèvidu ocupare un'àrea belle dòpia. L'istruturat s'innalzava subra de tres livellos: su pranu terra diat àere dèvidu acasagiare sas màchinas, mòvidas dae s'abba canalada in una longa galleria bortada, mentras sos livellos superiores, cun coberturas in linnàmene, diant àere dèvidu acasagiare sos ambientes pro s'asciugamento de sa carta. De custos pranos artos restat petzi sa sèrie de mannos finestroni retangulares ravvicinati in sos tretos superstiti de s'artziadu, destinados a èssere serrados dae ante de linna afortigadas de finestrinos pro dar lughe a s'internu.

Istòria de sos istùdios
Sa cartiera fiat bènnidu mentovada giai dae s'Angius in su Ditzionàriu de su Casalis e de su generale De sa Marmora in su suo Itinerario: ambos nde sutaliniaiant sa grandiosidade e nd'ammentaiant sumariamente sos fatos.

Bibliografia
V. Angius, boghe "Tresnuraghes" in G. Casalis, Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-commericale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, V, Torinu, G. Maspero, 1839;
A. De sa Marmora, Itinerario de s'Ìsula de Sardigna, Casteddu, Alagna, 1868;
Montiferru, Casteddu, Edisar, 1993;
S. Mezzolani-A. Simoncini, Sardigna de sarvare: archeologia industriale, Nùgoro, Archìviu Fotogràficu Sardu, 1995, pp. 321-323;
F. Dessì, Sa regia cartiera de Tresnuraghes, Cuartu Sant'Aleni, Fotolito, 1996.

Comente arribbare
Cròmpidu subra de sa SS 292 su tzentru abitadu de Sennariolo, si lompet a sa cartiera a traessu de unu caminu vicinale in diretzione de sas crèsias de su campu intituladas a Santa Vittoria e San Marco. Faghet a La cròmpere fintzas de su tzentru urbanu de Tresnuraghes, a traessu de sa SV chi porrida a su santuàriu de San Marco e posca a sa turre litoranea de Foghe.