Santu Antiogu, Acròpoli

Est situada in lìnia de àera a Nord de su forte sabàudu, longu su declivio de sa bia Castello, e in curtzesa de sos iscavos de sa necròpoli antiga de Is Pirixeddus.
Cando sos Fenìtzios aiant lòmpidu a Santu Antiogu, in su de VIII sèc. a.C., si fiant istantziados in una zona no a tesu meda de sa costa: sos istùdios e sas iscumbatas archeològicas ant atestadu chi s'est tratadu de un'ocupatzione paghiosa, sena atziones de violèntzia o destruidura, basada subra s'integratzione cun sa populatzione indìgena, sa cale istaiat in s'oru de s'altura in cale oe pesat su fortinu sabàudu, àrea chi at torradu rastros de insediamentu nuràgicu. In cudda matessi altura, fiat istada fraigada s'acròpoli de s'abitadu fenìtziu, cun continuidade de vida finas a s'època tardu-romana.
S'àrea est istada in parte indagada: s'istrutura s'impostaiat subra de bancones de roca naturale in parte giai indagada e sos istùdios ant atestadu comente a sa fase prus antiga si chèrgiat identificadu cun sos muros de fortificatzione de edade pùnica, postas in òpera cun sa tècnica de su dòpiu paramentu, impreende blocos de ignimbrite bene squadrati pro sos prospetos, mentras s'ispàtziu internu fiat colmato cun una miscela de terra e pedras.
Sa casta de sos muros, in farta de seguros datos de iscavu, cunsentit de las datare a su de IV sèc. a.C.
A Sud de su cumplessu fortificadu sunt visìbiles sos restos de un'edifìtziu de Edade Rumana interpretadu dae sos istudiosos comente a logu de cultu: subra de unu basamentu chi si cunservat pro unos 10 metros, s'impostaiat lu colonnadu de cale residuano noe colunnas; sa posta de su pamentu atestat duas fases costrutivas de cales cudda prus antiga, visìbile a Sud de sas colunnas, de su tipu naradu "signinum" (est a nàrrere in cocciopesto frammisto a tesserine biancas), su cale est istadu posca cugugiadu dae unu pìgiu de cocciopesto prus iscuru, cunservadu intre sas colunnas e s'oru esternu de s'edifìtziu.
A Sud de sas colunnas s'agatat unu mannu zoccolo costituidu dae grandu blocos bugnati de ignimbrite, de su cale si pesat un'ulteriore livellu a un'artària de 1 m., su cale perìmetru est costituidu dae su matessi tipu de blocos, mentras sa posta de su pamentu, de cale abarrant pagos redossos, est in mosàicu a tesserine biancas. S'edifìtziu fiat unu pseudidiptero sine postico (est a nàrrere unu tèmpiu inghiriadu dae colunnas subra de sas partes laterales e frontale in cale verosimilmente s'impostaiat sa gradinata de atzessu), serradu a Ovest e cun sos cherbeddos a Est. Sas fases de vida e de impreu de su tèmpiu faghent a collocare intre su de II sèc. a.C. e su de II sèc. p.C.

Istòria de sos iscavos e de sos istùdios
S'àrea de s'acròpoli est istada ogetu de diversas campagnas de iscavu e de iscumbata, partinde dae sos Anni Otanta de su sèculu passadu, cando su giassu fiat istadu indagadu a cura de sa Soprintendenza Archeològica pro sas Provìntzias de Casteddu e Aristanis, suta de sa diretzione sientìfica de su dott. Carlo Tronchetti.

Bibliografia
Regione Autònoma de sa Sardigna, Tèmpiu – Santu Antiogu, in
"Sardigna Cultura – Catàlogu de sos Benes Culturales"
A. Unali, Sulky – Santu Antiogu, in M. Guirguis (a cura de), Sa Sardigna fenìtzia e pùnica. Istòria e materiales, collana Corpora de sas Antighidades de sa Sardigna", Nùgoro 2017, pp. 129-138.
M. Gras, P. Rouillard, J. Teixidor, S'Universas phénicienne, Paris 1995.
C. Tronchetti, Santu Antiogu, collana "Sardigna Archeològica. Ghias e Itinerari", Tàtari 1991.
C. Tronchetti, Sas problemàticas de su territòriu de su Surcis in edade romana, in V. Santoni, Carbònia e su Surcis. Archeologia e territòriu", Aristanis 1995, pp. 265-275.
C. Tronchetti, Pro sa topografia de Sulci romana, in P.G. Spanu (a cura de) Materiales pro una topografia urbana, status quaestionis e achirimentos noos. Su de V Cunvegnos de archeologia tardu-romana e medievale in Sardigna (Casteddu-Cùllieri 24-26 làmpadas 1988), Aristanis 1995, 103-116.
P. Bartoloni, Su museu archeològicu comunale "F. Barreca" de Santu Antiogu, Tàtari 2007.
P. Bartoloni, sos de I Fenìtzios e sos Cartaginesos in Sardigna, Tàtari 2009
M. Guirguis, Istòria de sos istùdios e de sos iscavos a Sulky e Monte Sirai, in "Rivista de istùdios fenìtzios", voll. 1-2, Roma 2005.
A. Taramelli, S. Antìogu - Fossas e iscobertas de antighidades pùnicas e romanas in s'àrea de s'antiga Surcis, in "Nou bullettino archeològicu sardu", 1908, pp. 145-162.