Onieri, Necròpoli de Sas Concas

Su giassu est assetiadu subra de sos muros de un'affioramento de trachite ruja, in curtzesa de unos cantos frontes de cava.
Su cumplessu ipogeico est costituidu dae 20 interros, unas cantas cales sunt istadas distrùidas dae sos traballos de cava.
Est fortzis sa prus estèndida necròpoli de sa Barbagia, regione in cale sos interros ipogee - mescamente de tipu monotzellulare o de impiantu simpre - aparint in gènere aorades o agrupadas in piticos cumplessos.
Sas tumbas de Sas Concas si diferèntziant pro s'impiantu planimètricu issoro, in generale articuladu, e pro sa presèntzia de elementos architetònicos e simbòlicos.
Duos interros rivestint particulare interessu: sa Tumba de s'Emiciclo e sa Tumba Noa Ovest chi riproduint influidos subra de sos muros numerosos petroglifi e coppelle.
Sa Tumba de s'Emiciclo est formada dae un'anticella chi introduit, a traessu de unu portellu squadrato, in un'ampra càmera semitzircolare (m 3,25 x 3,40 x 2,25/1,30) cun bòveda spiovente cara a s'esternu. De custa s'atzedet a unas àteras chimbe tzellas segundàrias.
Su vanu riproduit diversos particulares architetònicos: una banda a rilievu ladu - realizada subra de totu sos muros, pagu a su de suta de sa lìnia de sa bòveda - una lesena rafigurada in currispondèntzia de s'àngulu de fundu s. e unu farsu architrave a rilievu ladu realizadu subra de su portellu fossadu a su tzentru de su muru de fundu.
Sas rafiguratziones simbòlicas sunt distribuidas in duos grupos: subra de su setore s. de su muru de fundu, pagu suta de sa lìnia de sa bòveda, sunt influidos ùndighi petroglifi antropomorfos bortados de su tipu ancoriforme o "a candelabro". Sas figuras sighint subra de su muru laterale s., sena un'òrdine o un'ischema definidu.
Subra de su muru opostu - cudda cun su portellu de intrada a s'ambiente - a d., est presente una sola figura umana bortada, in ischema in manera tètera geomètricu, chi giughet sa rafiguratzione de una conca, de bratzos e ancas.
Numerosas coppelle sunt realizadas subra de sos muros ma fintzas subra de sa bòveda.
Anàlogas rafiguratziones sunt documentadas in sa Tumba X e in sa Tumba Noa Ovest.
Custu ùrtimu interru presentat un'ischema planimètricu costituidu dae unu longu passadissu chi introduit in s'anticella cun duos nicchiette afrontadas subra de sos muros laterales. Unu de tres ambientes si disponet subra de su matessi asse de sos pretzedentes e presentat subra de sos muros laterales sas intradas a ateretantos vanos, segundu unu mòdulu planimètricu a "T".
Sos petroglifi interessant su muru cara a s'intrada de sa càmera.
Anàlogu ischema in fundu est documentadu in sa Tumba XVIII chi presentat, semper in s'anticella, tres nicchiette e diversas coppelle.

Istòria de sos iscavos
In sos annos sessanta de su sèculu coladu sa necròpoli fiat istadu ogetu de una prima iscumbata archeològica; aiat sighidu, in su 1972, una campagna de iscavu dirìgida dae Vincenzo Santoni.

Bibliografia
E. Contu, "Noos petroglifi ischemàticos de sa Sardigna", in Bullettino de paletnologia italiana, XVI, 74, 1965, pp. 69-122;
V. Santoni, "Nota preliminare subra de sa casta de sas grotticelle artifitziales funeràrias in Sardigna", in Archìviu istòricu sardu, XXX, 1976, pp. 3-49;
Archeologia e territòriu, Nùgoro, Ilisso, 1990, pp. 135-136;
V. Santoni, "Sa necròpoli ipogeica de Sas Concas (Onieri, Nùgoro)", in 13° Cungressu internatzionale de sas iscièntzias preistòricas e protostoriche, Forlì, A.B.A.C.O., 1996, pp. 114-121;
V. Santoni, "Sa necròpoli de Sas Concas, Onieri (Nùgoro)", in S'ipogeismo in su Mediterràneu: orìgines, isvilupu, cuadros culturales. Àutos de su cungressu internatzionale, Muros, Stampacolor, 2000, pp. 939-95

Comente arribbare
Pigare s'illoidura pro Onieri (SS 128) subra de sa SS 131 de Abbasanta pro Thiniscole, e sighire in diretzione de su tzentru abitadu. Sa necròpoli de Sas Concas s'agatat deretu a pustis de s'illoidura, subra de sa dereta, a pagas deghinas de metros de su caminu..