Sos Condaghi

Su tèrmine de orìgine bizantina "condaghe" definit s'atu cun cale si costituiat una lassa in favore de un'ente eclesiàsticu. In pràtica est coladu a designare su còdighe in cale fiat istadu trascritu su cumplessu de documentos pergamenacei relativos a s'achirimentu e a s'amministratzione de benes a banda de unu monastèriu.

De tales documentos, elaborados in sos "scriptoria" diotzesanos o monàsticos, sunt lòmpidos finas a nois sos de San Pietro de Silki, San Nicola de Trullas, Santa Maria de Bonàrcadu e San Michele de Salvenor.

Su "Condaghe de Santa Maria de Bonàrcadu", cunservadu in sa Biblioteca Universitària de Casteddu cun s'identificativu 277, est assentadu dae una sèrie de fascicoli manuscritos compilados intre sos cumintzos de su XII e sa metade de su sèculu XIII, e aporrit sos movimentos patrimoniales de su monastèriu omònimu.

Su topònimu Bonàrcadu, in sas suas variantes "Bonarcatu, Bonarcato, Bonarcanto" tramandadas dae su condaghe, derivat de su gregu Panàkhrantos "immacolata, pura meda", s'atributu de sa Vèrgine Maria venerada in unu santuàriu de su logu chi fiat istadu sede monàstica grega colada de sighida a sos Camaldolesos.

S'insediamentu de sos Benedetinos in custa localidade torrat a artziare a su belle a su 1110, data aporrida subra de sa prus antiga carta de su condaghe, de sa cale resurtat chi su giùighe arborense Costantinu I de Lacon-Serra, cun sa mugere Anna de Zori e cun su cunsensu de s'archipìscamu de Aristanis, aiat istituidu unu monastèriu in onore de sa Trinidade e de sa Vèrgine, afidende·lu a s'abate camaldolesu de San Zeno de Pisa, a cunditzione chi b'imbiaret mòngios pròpios, ca reerent su monastèriu, traballarent, fraigarent e si dedicarent a sa cura de sos campos. A sa fundatzione beniant ligadas noe aiat pedidu e benes de vària natura.

Sa cunsacratzione de sa crèsia camaldolesa torrat a artziare a s'annu 1146/47, datatzione dàbile pro duas pergamenas de su condaghe, de sas cales resurtat chi su giùighe arborense Barisone I de Lacon-Serra fiat creschidu sos possessos de su monastèriu cun sa lassa de unos àteros benes, in ocasione de sa bàndida tzerimònia de cunsacratzione de sa "clesia noa" de Santa Maria, acontèssida a sa presèntzia de s'archipìscamu arborense Comita de Lacon. Ultres a sa populatzione e a sos rapresentantes de sas curadorias arborensi, aiant intervènnidu a sa tzerimònia s'archipìscamu de Pisa Villano (in calidade de presu pontifìtziu) e sos àteros tres giùighes de Sardigna: Costantino-Salusio III de Casteddu, Gonnario de Torres, Costantinu III de Gallura.

La dèdicat a Santa Maria e s'apellativu de "crèsia noa" derivant a s'abbadia de sa preesistenza de unu prus antigu edifìtziu de cultu, totora presente e nòdidu comente a "santuàriu" de Sennora Nostra de Bonacattu, sa cale càbida reduida meda giustìficat su bisòngiu de unu nou e in manera majore rapresentativu edifìtziu.

Nointames sa direta dipendèntzia de su monastèriu de Pisa, sa fàbrica romànica de sa crèsia de Santa Maria de Bonàrcadu rivelat modos toscanos non vinculados a sas formas pisanas, ma rielaborati in sa fase de impiantu cun estrema pretzisione de trincu e missa in òpera de sos contzet.

Aggiornamento

25/9/2023 - 23:09