Brunzu reghente e finale

In sas fases de su Brunzu reghente e finale (1300-900 a.C.) sa tziviltade nuràgica crompet s'apogeo de sa paràbola istòrica pròpia.

Pro custu chi pertocat sa situatzione isolana, sas presèntzias monumentales lompent a ocupare e compidare ogni portzione de territòriu, cunsentende su prenu e eficatze isvilupu de sas potentzialidades sotziales, polìticas e econòmicas de cales sas gentes nuràgicas fiant portadoras.

Benint costruidas unas àteras tumbas de gigantes, chi isperimentant noas solutziones architetònicas, e benint pesados medas nuraghes, mentras unos àteros edifìtzios prus antigos benint trasformados dae nuraghes monotorre in nuraghes polilobati, est a nàrrere a prus turres.

Pro cantu rivelent fases prus antigas, assument sa forma definitiva issoro nuraghes comente a Su Nuraxi de Barùmini (classificadu dae s'UNESCO intre sos monumentos chi costituint su patrimoniu culturale de s'umanidade), Santu Antine de Turalva, Losa de Abbasanta, Arrubiu de Orroli.

Medas de sos bidditzolos nàschidos in sa fase pretzedente, mesches cuddos assotziados topograficamente cun nuraghes, subint una crèschida dimensionale significativa (un'esèmpiu eclatante de tale fenòmenu nche benit ofertu dae su bidditzolu de Su Nuraxi de Barùmini). Non sunt però affatto raros, comente a sos istùdios e sas chircas prus reghentes dimustrant in manera semper prus detzìdida, sos bidditzolos topograficamente autònomos, naschidos est a nàrrere no in curtzesa de unu nuraghe. Fintzas custu datu podet in manera legìtima èssere interpretadu comente a sinnu eloquente de su s'intensificare de su controllu territoriale nuràgicu chi caraterizat custa fase cronològica.

In custa fase cronològica si cuntzentrat in prus sa realizatzione de edifìtzios sacros, siat de cuddos ligados a su cultu de sas abbas, comente a sos tèmpios a putzu (a esèmpiu Santa Anastasia de Sàrdara, Santa Vittoria de Serri, Santa Cristina de Paule, Predio Canopoli de Pèifugas) e sas fontes sacras (comente a Su Tempiesu de Orune, Rebeccu de Bonolva); siat de sos tempietti a "megaron" (comente a Cuccureddì de Istertzili, Serra Orrios de Durgali), sa cale ispetzìfica valèntzia cultuale no est ancora de su totu crara.

In curtzesa de unos cantos tèmpios nuràgicos in manera piessigna importantes (comente a s'in casu de Santa Vittoria de Serri) naschiant sos "santuàrios federales", ampros bidditzolos interpretados comente a àreas in cales deviant tènnere logu periòdicos addòbios intre fideles bènnidos de zonas diferentes in ocasione de festividade in manera piessigna importantes pro sa religiosidade isolana.

In custa fase s'intensificant in prus sos cuntatos econòmicos e polìticos cun populatziones coeve de su Mediterràneu, in particulare cun Micenei e Tzipriotas, interessados a sas risursas mineràrias de sa Sardigna. Significativos in propòsitu sos rinvenimentos de lingotos a "panella" e a "pedde de buas".