Sos giuigados comente a regnos

Sos giuigados, sas bator entidades istitutzionales in sas cales sa Sardigna resurtat dividida a pustis de sa metade de su Milli, fiant organismos cunfigurados dae su puntu de bista giurìdicu comente a beros e istados pròpios. A su vertice de s'istrutura istaiat su giùighe ("iudike, iuighe"), tìtulu in manera ordinària ereditàriu "de deretu". Una testimonia direta de su balore giurìdicu de tale tìtulu nche lompet de sos sigillos in prumu.

Sigillos giai in impreu in sas grandu tziviltades mesopotàmicas e in manera ampra impreados in su Mèdiu Evu cun funtzione giurìdicu-diplomàtica, est a nàrrere comente a forma bàndida de corroborazione de su documentu prodùidu in sas cantzillerias, in cales a su nùmene de su giùighe agatemus assotziadu s'atributu de "rex".

De estremu interessu est su sostratu giurìdicu e culturale chi aiat determinadu sa cunfiguratzione istruturale de sos giudicados, costituidu dae un'eficatze commistione de elementos pertinentes a sa traditzione grega (comente a s'impreu de sa limba grega, a esèmpiu, chi evocaiat in manera crara s'originària màdrighe bizantina de su "regnum" giudicale) cun sos de traditzione latina (gràtzias a sos cales si cheriat torrare a afirmare su raportu cun su mundu romanu-imperiale e papale) e de prus istrintu caràtere locale.

Non fiat però esclùdida sa possibilidade de règhidas "difatis", a cales faghiat a atzèdere prevalentemente pro bia eletiva. Tale protzedimentu fiat afidadu a sa "corona de logu", est a nàrrere a su cunsessu de sos rapresentantes de sos distretos amministrativos (sas "curatorìe").

Sas fontes documentàrias ant cunservadu noa de sos tìtulos onorìficos de sos primos giùighes de su giuigadu de Casteddu - arconte de Sardigna, protospatario imperiale, arconte – puru, fortzis petzi, sos nùmenes dinàsticos issoro atestados in iscritziones gregas: Torcotorio e Getite, Torcotorio, Salusio e Ortzocor, Torcotorio, Salusio e Nispella. Tales iscritziones sunt tecnicamente de fatura tale de non lassare duritos belle sa pertenèntzia issoro a s'isfera culturale de sa classe dominante, comente a non pro àteru lassat in manera crara cumprèndere fintzas s'assòtziu issoro cun sas isculturas in màrmaru e sas decoraduras architetònicas impreadas comente a arredos litùrgicos, classificabili comente a espressiones de una rafinada iscola artìstica mediobizantina e tzertamente realizadas subra de cummissione de sos matessi giùighes.

Pro cantu pertocat sos giùighes cagliaritani sutzessivos a sos primos, unas cantas fontes (a esèmpiu pergamenas de caràtere prus pagu ufitziale) nos torrant s'atestatzione de sos nùmenes pròpios de unos cantos de issos in assòtziu o in vece de sos nùmenes dinàsticos cales Torcotorio o Salusio. Ischimus chi sos giùighes de Casteddu fiant chi apartenent a s'ereu locale de sos Lacon-Gunale. Su primu giùighe de tale ereu fiat istadu Mariano-Salusio (in antis de su 1058), sighidu dae Orzocco-Torcotorio I (1058-89), pro sighire posca cun s'intrèveru de unu Salusio e de unu Torcotorio finas a lòmpere a s'estintzione de sa lìnia dinàstica pro bia maschile.

Sa lìnia dinàstica de su regnu de Torres comintzat cun Barisone I, documentadu in su 1065. Sos fìgios de Barisone I, Andrea e Mariano, aiant dadu orìgine a sos duos ereos de sos Lacon-Gunale giùighes de Torres e de sos Lacon-Zori giùighes de Arborea. De unu àteru fìgiu de Barisone I aiat tentu orìgine unu àteru ereu, sa de sos Lacon-Serra e posca cudda de sos Bas-Serra, gràtzias a s'imparentamento, acontèssidu in su 1157, cun s'ereu catalanu de sos Bas-Cervera. Custu cuadru dinàsticu testimòniat craramente sa gènesi de sos giuigados de Torres e de Arborea, naschidos evidentemente pro emantzipatzione de su de Casteddu.

Pro custu chi pertocat su giuigadu de Gallura, si tenent majores dificultades in sa ricostrutzione de sa gènesi formativa e de s'istòria dinàstica. Custu giuigadu fiat suta de su diretu controllu de Pisa de su 1050 (Manfredi est su nùmene de su primu giùighe) finas a su 1207, cando aiat tentu logu su matrimòniu intre Lamberto Visconti e Elena de Lacon-Gunale, decretende gasi su coladòrgiu de su tìtulu a s'ereu viscontea chi l'aiat mantentu finas a su 1447.

Aggiornamento

20/9/2023 - 11:19