Casteddu, Losa de Santu Efisio

S'ipogeu, fossadu in profundidade in sa roca calcàrea, s'agatat in su bighinadu istòricu de Stampace. Segundu sa traditzione, diat èssere su càrtzere ue su santu gherreri diat èssere istadu torturadu in antis de èssere isconcadu a Nora su 15 ghennàrgiu de su 286 o de su 303.
S'ipogeu est situadu a 9 m suta de su livellu istradale. Bi s'atzedet mediante una ripida scalinata chi tenet s'intrada sua de sa bia Santu Efisio. S'ambiente suterràneu tenet fundu cuadrangulare, de dimensiones irregulares (m 14 x 11); sa bòveda est reta a su tzentru de duos pilastros aorrados in fase de iscavu.
Adossadu a una pitica àbside ricavada in su muru E de s'ambiente b'est un'altare in màrmaru decoradu cun "azulejos" valentzianos datados a su Seschentos, ancora in òtimu istadu de cunservatzione. A chirru de s'altare s'agatat sa colunna a sa cale diat èssere istadu ligadu Santu Efisio pro subire sa flagelladura, in cantu si diat èssere refudadu de rinnegare sa fide cristiana sua.
Fortzis giai in època pùnica, s'ipogeu fiat istadu cun probabilidade una cava de blocos calcàreos de fràigu. Segundu unos cantos istudiosos, s'ambiente suterràneu diat èssere istadu impreadu de sighida comente a cisterna, ipòtesi denegada, però de Antonio Taramelli chi aiat notadu sa totale ausèntzia de malte impermeabilizzanti aiat tèndidu subra de sos muros pro intonacarle. Issu aiat retentu, prusaprestu, chi esseret istadu destinadu a su cultu de sa dea Iside, basende·si subra de su sebestu de unu putzu fossadu in su pamentu, chi diat àere cuntentu sas abbas mìsticas de su Nilu, propitziatòrias a sos ritos de initziatzione.
Cando, in su sèculu XVII, si fiat manifestadu semper prus biu s'interessu pro sa chirca de sos ossos de santos e màrtires, sos confratelli de Santu Efisio aiant pedidu a sas autoridades religiosas de pòdere indagare fintzas s'ipogeu, non giai pro agatare sas ispògias de su màrtire gherreri, custoidas a Nora e trafugate de sos Pisanos in su 1088, ma pro chircare ossos de àteros màrtires. In su 1616 fiat istada atzapada un'interru fossadu in su pamentu de terra adobbada cun una carena chi sos confratelli aiant atribuidu a su màrtire Edizio, sordadu a sa sighida de Santu Efisio. Pagos annos a pustis, s'identificatzione fiat istada cunfirmada dae su rinvenimentu de un'iscritzione subra de una lastrina marmòrea (cm. 14 x 16) chi resaiat B.M. EDITIUS, est a nàrrere "Bonae Memoriae Editius".
In època moderna, s'ipogeu fiat istadu impreadu dae sos Casteddàios comente a amparu pro isfugire a sos bombardamentos aèreos de sa segunda gherra mundiale.

Istòria de sos iscavos
S'ipogeu fiat istadu indagadu pro sa prima bia a su cumintzu de sos annos binti de su sèculu curtu dae Antonio Taramelli.

Bibliografia
A. Taramelli, "Casteddu. Chircas in sa losa detat su càrtzere de Santu Efisio", in Noas de sos Iscavos, 1926, pp. 446-456;
M. Dadea, "Su càrtzere de Santu Efisio", in Casteddu: itinerari urbanos intre archeologia e arte, Casteddu, 1999, pp. 57-59;
A.M. Colavitti, Casteddu, collana "Tzitades antigas in Itàlia", Roma, 2003, pp. 47-48.