Santu Antoni Arruinas, Necròpoli de Is Forrus e menhir de Monte Corru Tundu

Sa necròpoli de Is Forrus est atzufada in unu paisàgiu de mannos tavolati vulcànicos incrarados subra de istrintas vallette, in un'àrea a sa làcana intre sa Marmidda e su Sarcidanu.
Est costituida dae 18 domus de janas articuladas in tres grupos a tesu intre issos unos 200 m. Sos ipogeos de su primu grupu sunt 5, alliniados subra de s'asse E/O; sos de su segundu grupu, a S de su primu nùcleu, sunt 3, alliniados longu s'asse N/S; su de tres grupos, a m 250 a E, est costituidu dae 10 grotticelle de difìtzile atzessu e letura.
Sos interros sunt de su tipu a projetzione orizontale cun intradas intre E e S. Unu sistema de canalizzazione fossadu in sa roca preservaiat l'internas de sas tumbas de s'infiltrazione de s'abba piovana.
S'ischema planimètricu de sos ipogeos est in isvilupu longitudinale, cun unu vestìbulu pro su prus cobertu, un'anticella e una tzella de dimensiones majores (tumbas 1, 5, 6); a bortas comùnicat cun custa una segunda tzella (tumbas 2, 3, 4). Sos vestìbulos de sas tumbas 7 e 8 sunt pretzèdidos dae unu longu passadissu (m 7,40; m 2,80).
Sas domus tenent una superfìtzie mèdia de mq 3,4 e un'artària mèdia de cm 95. Sos ambientes chi las cumponent sunt retangulares, cuadrangulares, rotondeggianti, ellìticos e comùnicant a traessu de portellos retangulares. Sas bòvedas sunt in generale pianeggianti e si congiunghent a sos muros cun àngulos durches.
Sos vanos presentant nitzas a sos muros o abertas a su pranu de su pamentu: fiant cun probabilidade destinadas a cuntènnere ofertas, o, s'in casu de cuddas prus ampras, a acollire depositziones distintas dae cuddas colletivas in sas tzellas. Una coppella pro ofertas lìcuidas e sòlidas in onore de sos defuntos est fossada in su pamentu de s'anticella de sa tumba 4.
Interessante in manera piessigna sa tzella de sa tumba 6, semiellittica, chi riproduit una cabanna. L'atestant sos risaltos verticales parallelos de sos muros chi sìmulant sas impalcature de linna de amparu de su cobertura.
Sas tumbas 7 e 8 si diferèntziant de sas àteras, in prus de chi pro sos giai tzitados longos passadissos de atzessu, fintzas pro sas majores dimensiones de sos ambientes. Sa tzella de sa tumba 8 est partzida in tres partes de duos diaframmas de roca aorrados in su pamentu, chi s'àrtziant pro 10 cm .
Sas situatziones de acatamentu de duos piticos menhir (longària resìdua cm 50, cm 82) faghent pessare chi de sos betili esserent a su cumintzu collocados a s'intrada de sos ipogeos cales simbòlicos bardianos de sos defuntos.
In s'oru de sas tumbas sunt visìbiles duas grussas prominenze de sa superfìtzie pedrosa, fortzis altares pro tzerimònias funeràrias a s'esternu de sas tumbas; tenent forma ellìtica e presentant unu tuvu superiore.
A m 150 de su segundu grupu de domus, a sos pees de su Monte Corru Tundu, est presente unu colossale monolite in tufu trachitico de sa tzima troncata (artària resìdua m 5,75). Su menhir, unu de sos prus mannos de sa Sardigna, est afusoladu a forte, cun una cara apranada e s'àtera retundada; in custa parent individuàbiles tres coppelle tzirculares.
Monolite e necròpoli, intre issas currelados, fiant funtzionales a s'insediamentu de Monte Padrillonis, situadu a 700 m a N/E. S'àrea at torradu indùstria dae pedra e repertos fittili de su Neolìticu finale (cultura de San Mighele, 3200-2800 a.C.).

Istòria de sos iscavos
Violada dae meda immemorabile, no est mai istada ogetu de iscavos sientìficos.

Bibliografia
G. Pinza, "Monumentos primitivos de sa Sardigna", in Monumentos Antichi de sos Lincei, 1901, pp. 39-75;
P. Nuvoli, "S. Antonio Arruinas (Aristanis). Loc. Is Forrus, Fontana Caberis, Genn'e Sàlixi", in Sos Sardos. Sa Sardigna de su paleolìticu a s'edade romana, a cura de E. Anati, Milanu, Jaca Book, 1984, pp. 167-186.

Comente arribbare
Sas localidades de Is Forrus e de Monte Corru Tundu podent èssere cròmpidas dae unu caminu comunale chi parte de sa periferia de su paisu, pagu in antis de s'essida pro sa Provintziale chi giughet a Mogorella.