S'àrea archeològica de Santa Anastasia est situada acanta s'omònima crèsia, in sa parte arta de Sàrdara, a sos pees de su costone chi àrtziat cara a sa punta de Pran'e Cuaddus, in su Campidanu tzentrale. Su santuàriu nuràgicu tenet comente a fulcro su tèmpiu a putzu e resurtat insertadu in un'articuladu insediamentu a caràtere tzivile e religiosu ancora in fase de iscavu. Issu cumprendet, a belle m 10 a S de su primu putzu, unu segundu putzu sacru e parte de una grandu chirra a andamentu curvilineo, a su cale internu s'indivìduant sos restos de diversas cabannas. Intro sa crèsia dedicada a S. Anastasia est imbetzes presente unu putzu nuràgicu de impreu, insertadu a su cumintzu in una cabanna de su bidditzolu.
Su santuàriu, unu de sos prus importantes de sa Sardigna nuràgica, tenet comente a fulcro su tèmpiu a putzu.
Custu est realizadu cun blocos de predamolina e carcare e est orientadu conca a N-E/S-O. Est costituidu dae unu pàtiu cun sediles (m 3,50 x m 2,20) in parte lastricadu, de un'iscala de 12 istradeddas amparada dae un'istrintu passadissu e de una cobertura a piattabanda degradante (longària m 2,20), e de una càmera tzirculare cun cobertura a "tholos" (diàmetru a sa base m 3,55; artària m 5,05), cale s'atzedet, de s'ùrtima istradedda, cun unu brincu de m 1,10. Sa bena sorgiva, convogliata in unu cunicolo longu 5-6 m, scaturiva de un'abertura afortigada de architrave a sa base de sa càmera de su putzu, in su chirru opostu a s'iscala.
Su tèmpiu, datadu a su tardu Brunzu (XIII-su de XII sèc. a.C.), est insertadu in un'articuladu insediamentu a caràtere tzivile e religiosu ancora in fase de iscavu. Issu cumprendet, a belle m 10 a S de su primu putzu, unu segundu putzu sacru, in òpera isodoma, de su cale unos cantos contzas - ornados cun motivos influidos e a isbaltzu o a botzas mammillari in rilievu, un'in forma de protome taurina - sunt murados in sa fatzada de sa crèsia de Santa Anastasia.
Sos iscavos ant in prus postu in lughe su tretu de una grandu chirra a andamentu curvilineo, sìmile a sa "chirra de sas festas" de su santuàriu nuràgicu de Serri, fiancheggiato - in parte - de unu bancone de lastras de scisto, cun probabilidade collegabile cun unu porticato.
A s'internu de sa chirra s'indivìduant sos restos de diversas cabannas. Una de custas, sa "cabanna 5", dotada de unu bancone-sedile e de duas grandu nitzas retangulares, presentaiat a su tzentru una colonnina in arenaria iscumpassada dae duos discos chi fungeva de sustennu de un'altare a forma de turre nuràgica. Acanta s'intrada, una fossa retangulare fossada in su bancone pedrosu cunteniat un'orcio ricolmo de manufatos in brunzu, intre cale trastos de iscagiadore pro fainas artesanales e materiale a cantos destinadu a èssere rifuso. Acanta a s'orcio fiant istados agatados tres bellos meda bacili dae brunzu.
Sa cabanna, cun probabilidade una "sala de sos vertices" pro sos capos de su bidditzolu, fiat istada realizada a sa fine de su Brunzu finale (fine XI-su de X sèc. a.C.), mentras sos materiales de su ripostiglio bi fiant istados cuados intre sa fine de su de VIII sèc. a.C. e su cumintzu de su de VII sèc. a.C.
Acanta su limenàrgiu de sa "cabanna 1", fintzas issa de su Brunzu finale, fiat istadu imbetzes atzapadu unu scodellone fittile continente lingotos de su tipu "ox-hide", depostu in s'edade de su Ferro.
Su rinvenimentu de màdrighes de fusione in terracotta in s'àrea esterna a sa "cabanna 4" testimòniat sa produtzione subra de su postu de manufatos metàllicos.
A s'internu de sa crèsia est imbetzes presente unu putzu nuràgicu de impreu, insertadu a su cumintzu in una cabanna de su bidditzolu, chi at torradu materiales datàbiles intre su Brunzu finale e su de VII sèc. a.C.
S'utilizatzione de s'àrea pro finalidades religiosas est duncas persìstida a pustis de sos tempos nuràgicos, comente a documentant s'iscassa ma significativa tzeràmica pùnica atzapada in sos iscavos e sos restos de s'edifìtziu bizantinu (intituladu a Santa Anastasia de su menologio gregu) sutastante a sa crèsia oe visìbile e chi torrat a artziare a su sèculu XV.
Sos repertos de Santa Anastasia sunt espostos pigadu su Museu tzìvicu de Sàrdara "Villa Abbas" e acanta su Museu archeològicu natzionale de Casteddu.

Istòria de sos iscavos
S'àrea fiat istada fossada a prus torradas a leare, partinde dae su 1913, cando Antonio Taramelli aiat fatu sos primos interventos. Àteras campagnas de iscavu sunt istadas giutas in su 1980-84 de Giovanni Ugas in collaboratzione cun Luisanna Usai, in su 1988 de Giovanni Ugas e in su 2000-01 de Roberto Sirigu in collaboratzione cun Donatella Cocco.

Bibliografia
A. Taramelli, "Il tempio nuragico di S. Anastasia", in Monumenti Antichi dei Lincei, XXV, 1918, coll. 5-106;
D. Casti, Sardara. Il culto delle acque. Il pozzo sacro di Sant'Anastasia e la sua chiesa, Firenze, Il punto, 1982;
G. Ugas-L. Usai, "Nuovi scavi nel Santuario Nuragico di S. Anastasia di Sardara", in Un millennio di relazioni fra la Sardegna e i paesi del Mediterraneo. Atti del II Convegno di studi (Selargius-Cagliari, 27-30 novembre 1986), Cagliari, Provincia di Cagliari-Assessorato alla Cultura, 1987;
G. Ugas, "Sardara (Cagliari) Località di Sant'Anastasia. Area del Santuario nuragico", in Bollettino di Archeologia, 3, 1990, pp. 144-145;
R. Sirigu, "Sant'Anastasia: storia degli scavi", in Archeologia a Sardara. Da S. Anastasia a Monreale, collana "Quaderni didattici", 11, Cagliari, Soprintendenza archeologica per le province di Cagliari e Oristano, 2003, pp. 7-15;
L. Usai, "Sant'Anastasia: l'area archeologica", in Archeologia a Sardara. Da S. Anastasia a Monreale, collana "Quaderni didattici", 11, Cagliari, Soprintendenza archeologica per le province di Cagliari e Oristano, 2003, pp. 16-40.

Comente arribbare
Su paisu de Sàrdara, a metade caminu intre Casteddu e Aristanis, est tocadu dae sa SS 131, s'artèria istradale printzipale de sa Sardigna. S'àrea archeològica est assetiada in su tzentru istòricu de s'abitadu.