Terranoa est una tzitade de antiga fundatzione, cun probabilidade pùnica nointames sa traditzione chi la cheret frecuentada de sos Gregos in Otzidente. Sa crèsia si còllocat in positzione sopraelevata e in currispondèntzia de s'antiga necròpoli otzidentale romana interessada dae continuidade frequentativa cumpresa, a s'istadu atuale de sas chircas, intre su de VII sèc. a.C., comente a impreu cultuale e su de III sèc. a.C. e su de IV sèc. p.C. comente impreu funeràriu in manera ispetzificada.
S'impiantu de sa crèsia e sos cummitentes suos, a s'istadu atuale de sas chircas, non si connoschent affatto. Sa crèsia est istada istudiada archeologicamente e in relatzione a sas tècnicas muràrias at riveladu 5 fases costrutivas, cumpresas tra unu perìodu pretzedente a su de XI sèc. e sa segunda metade de su de XIII sèc..
In orìgine sa basìlica, de dimensiones minores, s'estendiat finas a sa de bator còpias de arcos internos cun unu cobertura resu de su totu in linna. Problemas presos a sa cobertura aiant rèndidu netzessàrios serrare cun una bia a ‘carrada' sas navadas laterales, impreende laterizi dispostos in modu longitudinale. Creende ambientes bòidos a cobèrrere sas navatelle, unu pìgiu isolante subra s'àbside e fraighende subra de custos pìgios impreende granitu nou, sa Basìlica fiat istada artziada a s'artària atuale. De sighida, sa crèsia at a èssere illonghiada de duas còpias de arcos e at a bìdere sa segunda fatzada in s'ùrtima còpia de pilastros internos. S'ammàniu de una turre campanaria mai urtimada, in curtzesa de s'istrutura, aiat ispintu sas maestranze a sobrare de un'ulteriora còpia de arcos su fràigu inserrende sa turre.
Sa crèsia (m 33 x 13, arta 12 m belle) tenet fundu a tres navadas partzidas dae arcadas subra de pilastros e colunnas, segundu unu sistema acchidadu de amparos. Sos capitellos sunt fintzas issos in granitu. A coronare sos pilastros b'at àbacos spessi de forma a tuva de piràmide. Intre sos capitellos unu si presentat a àngulos smussati, atestadu in sa badde de su Po partinde dae s'Artu Medioevu, mentras sos decorados presentant sa forma generale a tuva de conu bortuladu e àteros duos ancora sunt in manera simpre de sas bases de colunna impreadas a s'uopo. Duos de custos capitellos diant bìdere rapresentados de pare a pare: unu caras contornate de aende·los bolados e s'àteru de sas protomi de mascru, motivos inquadrabili in època longobarda.
Sa navada tzentrale, coberta dae unu cobertura de linna, si concruit cun s'àbside a WNW. Sa fatzada est partzida in duos òrdines. In cuddu inferiore s'indivìduant tres ispigros. In su campu internu de un'archetu, a s., una formella marmòrea presentat un'iscena cun unu cadderi e un'arma longa a cale si contraponet un'ànghelu cun un'arma bianca, iscena in manera istilìstica riconducibile a su de VII sèc.. In s'ispigru tzentrale s'aberit su portale architravato cun arcu de iscàrrigu, in foras de assas respetu a sa trifora de s'òrdine superiore e ancora in foras de assas respetu a su dòpiu spiovente de su tìmpanu. Insertada in su campu incassadu de un'arcu tzurpu, sa trifora est costituida dae duos colonnine, de cale una cun nodu ofitico. Oto batzinos tzeràmicos cumpletant sa decoradura. (agiornamentu testu: dr.ssa D. Bacciu)
Como sa Basìlica est sede de su Museum Civitatense parte de su Sistema De museos Diotzesanu suta de s'amparu de s'Ufìtziu Beni Culturales de sa Diòtzesi de Tèmpiu - Ampùrias. Info +39 345 6328150 - museumcivitatense@gmail.com

Istòria de sos istùdios
Signalada finas dae su sèculu XIX de Giovanni Spano, sa crèsia est istada ogetu de notèvole atentzione fintzas in su cursu de su XX. Si sunt interessados a sos fatos istòricu-artìsticas de su monumentu Dionigi Scano, Raffaello Delogu, Renata Serra, Roberto Coroneo e Anna Pistuddi e in fines Antonio Careddu e Marcello Cabriolu.

Bibliografia
G. Spano, "Antiga tzitade de Terranoa, e sua catedrale", in Bullettino Archeològicu Sardu, VI, 1860, pp. 145-149, 173-174;
D. Scano, Istòria de s'arte in Sardigna de su XI a su sèculu XIV, Casteddu-Tàtari, Montorsi, 1907, pp. 124-128;
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, pp. 92-95;
R. Serra, Sa Sardigna, collana "Itàlia Romànica", Milanu, Jaca Book, 1989, pp. 322-329;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 14;
A. Pistuddi, "Sa crèsia de Santu Simplicio a Terranoa (SS): contribuidu a s'istùdiu de sos capitellos", in Annales de sa Facultade de Lìteras e Filosofia de s'Universidade de Casteddu, n.s. XXI (vol. LVIII) - 2003, Casteddu, 2004, pp. 155-173;
R. Coroneo-R. Serra, Sardigna preromànica e romànica, collana "Patrimòniu artìsticu italianu", Milanu, Jaca Book, 2004, pp. 111-122;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu culturales, Casteddu, AV, 2005, p. 65.
M. Cabriolu, Basìlica minore de San Simplicio, Universidade de sos Istùdios de Tàtari, Aia tiradu de làurea in Sièntzias de sos Benes Culturales currìculum archeològicu, AA 2018/2019;
A.M. Careddu, Arte e manufatos artìsticos in sa Sardigna medievale. San Simplicio de Terranoa, aia tiradu de làurea in Lìteras Modernas AA 2006/2007, Universidades de sos Istùdios de Tàtari;
Bacciu D. - Cabriolu M., San Simplicio in Terranoa: s'iscumbata a traessu de sa letura de sas istruturas muràrias, in su de VI tziclos de istùdios medievales, atos de su cunvegnu 8-9 làmpadas 2020 Florèntzia, a cura de NUME grupu de chirca subra de su Medioevu latinu. Lesmo, Etabeta, 2020, pp. 4-10.