Macumere, Palatzu comunale

Sa tzitadina de Macumere s'agatat in una positzione favorèvole in manera estrema a sa làcana intre Tataresu, Aristanesu e Nugoresu. Est su puntu de cunvergèntzia intre sa lìnia ferruviària Portu Turre-Casteddu de sas Ferrovias de s'Istadu e sa lìnia Macumere-Nùgoro de sas Ferrovias de Sardigna; sunt caraterìsticas sas duas istatziones ferruviàrias dispostas un'in cara a s'àtera a sos duos chirros de sa bia printzipale. Importantes meda sos apretos archeològicos in su territòriu.
In su 1810 aiat tentu cumintzu de Macumere su fràigu de su primu caminu rotabile de sa Sardigna, chi repitiat lu tratzadu de s'antiga bia romana dae Portu Turre a Casteddu. Issa aiat abarradu bene chitzo incumprida a Fordongianus e torrada a leare petzi a pustis de deghe annos, mentras sa ferrovia aiat dèvidu isetare su 1880, cando s'intrea tuva Monte-Casteddu fiat istadu inauguradu cun duos trenos chi si fiant adobiados a Macumere. Cun sa tuva istradale dae Bosa a Nùgoro e sa parallela ferrovia a scartamento reduidu (1888), ambos passantes pro Macumere, sa tzitade fiat devènnida su nodu de sos iscàmbios produtivos de s'intrea ìsula e dae su 1897 aiat pòdidu isvilupare, gràtzias a sa forte meda recherta dae su continente e a su prètziu befulanu pagadu a sos produtores isolanos, s'indùstria sua prus congeniale, cudda de late-casearia, devenende in cùrtziu tempus sa capitale de su casu sardu. Nd'aiat derivadu pro sa tzitade unu protzessu de crèschida chi dae su 1961, gràtzias a su reconnoschimentu de s'assentu nou suo produtivu cale zona industriale de interessu regionale, at tentu una forte atzelerada, acumpangiada dae su de pesare de ulterioras initziativas in sos setores alimentare e de sos materiales de fràigu e de una lestra espansione edilìtzia.
S'abitadu de formatzione prus pagu reghente s'atestat longu s'asse costituidu dae su cursu Umbertu I, s'"istradone" tratzadu a sa fine de s'Otighentos, retifichende s'impiantu urbanìsticu pretzedente, comente a perlongamentu tzitadinu de sa SS 129. Bi pesat a su cumintzu sa parrochiale de San Pantaleo, de elegante aspetu dèvidu prevalentemente a interventos de sa prima metade de su Seschentos; esecutados dae maestranze sardas, issos riproduint modellet gòticu-catalanos ladinos, in particulare, in sa fatzada (1607) cun portale a tìmpanu e lesene in vulcanite. Su pretzedente assentu architetònicu est documentadu dae su campanile cun cuspide a gattoni, fraigadu in su 1574 de Michele Puig, e in s'internu de s'ùrtima capella d. (1584), cun abertura a arcadas ogivali de sos capitellos isculpidos e furriada a costoloni ogrida.
Su curtu sbocca in sa piazzetta Garibaldi, subra de sa cale prospetta su Palatzu comunale, unu de sos esèmpios prus rapresentativos de s'operatzione architetònica atuada, subra de su de finire de s'Otighentos, pro dare a sa tzitade un'iscena urbana noa. Issu est caraterizadu dae duas colunnas dòricas abertas subra de su filu de sa fatzada e si cumponet de duos pranos sobriamente signados dae aberturas.
De sa piazzetta una sèrie de contorti gùturos introduint in su rione istòricu de Santa Croce, nùcleu de antiga formatzione dispostu in edade medievale a fùrriu a unu casteddu (o residèntzia fortificada) chi fiat andadu distruidu in su 1478; lu cumponet unu tessutu edilìtziu caraterizadu dae sa subravivèntzia de particulares architetònicos gòticu-catalanos, mescamente portales e ventanas cun decoraduras in vulcanite de lapicidi locales. A s'oru de su rione, s'incrarat subra de una piazzetta-belvedere (sede su 17 ghennàrgiu, die de Sant'Antonio abate, de sa festa populare de "Ischit Tuva", chi culmina cun una grandu foghera) sa crèsia de Santa Croce, riedificata in su sèculu XVII subra de unu preesistente edifìtziu e restaurada in su 1981; girende·si acanta s'abitatzione in cara, si nde podet bisitare s'ariosu internu a tres navadas subra de arcos a prenu tzentru e totzos pilastros.

Istòria de sos istùdios
Una rassegna de sos istùdios s'agatat in sa bibliografia relativa a s'ischeda in su volùmene de s'"Istòria de s'arte in Sardigna" subra de s'architetura oto-novecentesca (2001).

Bibliografia
G. Mura, Macumere, collana "Paisos e tzitades de sa Sardigna", Casteddu, 1999;
F. Masala, Architetura de s'Unidade de Itàlia a sa fine de su '900. Nùgoro, Ilisso, 2001, ischeda 8.