Cossoine, Crèsia de Santa Maria Iscalas

In sa zona in cale pesat sa crèsia bizantina de Santa Maria Iscalas sa presèntzia umana est testimoniada finas dae s'antighidade de numerosas necròpolis ipogeiche de su Neolìticu reghente, intre sas cales ispicat sa de Furrighesos, puru de sos restos de s'insediamentu nuràgicu in localidade Santu Pedru, chi fiat istadu sede de abitadu fintzas in edade romana e tardoantica.
Sa crèsia de Santa Maria Iscalas si còllocat in unu giassu de forte impatu paesagìsticu, ricu de affioramenti de biancas rocas calcàreas, riecheggiate de su materiale costrutivu de sa crèsia, a cuntrastu cun su birde in tundu. Subra de s'època de sa fàbricu suo non b'at acòrdiu intre sos istudiosos, chi ant propostu datatziones intre su VI-VII e su X-sèculu XI.
Su fundu est in rughe lìbera. Sos bratzos de sa rughe mesurant 9 m e acabant cun muros retilìneos francu chi in su prospetu E ue s'aberit un'àbside cun finestrella a rughe. A sa rugrada de sos bratzos s'innalza unu tiburio cugugiadu dae cobertura piramidale. In època sutzessiva a s'impiantu cruciforme fiat istadu adossadu a O unu corpus de fàbrica retangulare cun àbside a E, in su cale tzentru si torrat a abèrrere una monofora strombata a sguanci lisas.
Sos paramentos muràrios sunt caraterizados dae s'impreu de contzas de mannu pezzatura in calcare biancu o virante a s'asulu, postos a incastru a formare sos àngulos, duncas cun crara funtzione istàtica, mentras sos ispigros muràrios de tamponamento sunt realizados cun contzet agigu sbozzati subrapostos oe cun malta in orìgine a sicu.
Puru in sas reduidas dimensiones s'edifìtziu ammustrat perìtzia esecutiva mescamente pro sa stereometria esterna e sa nitidezza de sos volùmenes comente in sas sottolineature dadas dae sas sporgenze de sas curnisas e de sos terminales de sos coberturas, e pro s'aspetu agrupadu de sas massas a fùrriu a su corpus tzentrale.
In su puntu de rugrada intre sos bratzos bortados a carrada s'impostat sa cùpula chi, in manera contrària a sa situatzione verificabile in sa majore ala de sos unos àteros edifìtzios cruciformi de sa Sardigna, no istupat de su tiburio e est visìbile petzi de s'internu. De su puntu de bista tècnicu sa cùpula est emisfèrica e si giunghet a su cuadradu de imposta tràmite pennacchi angulares chi collegant sa circonferenza de base de sa cùpula a sos àngulos a sa rugrada de sos bratzos de sa rughe.
A s'internu de sa crèsia si cunservant lacerti de pintados murales de època medievale, rafigurantes a prus su Batiare de Cristu.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia fiat istadu istudiada finas dae sa metade de su sèculu XX de Raffaello Delogu, chi l'aiat ascritu a sa prena edade bizantina. Posca Maria Chiara Satta nd'at propostu s'antìtzipu a sa prima edade bizantina.

Bibliografia
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, pp. 34-35;
M.C. Satta, "Cossoine, Localidade Santa Maria Iscalas, Crèsia preromànica", in Su suburbio de sas tzitades in Sardigna: insistèntzias e trasformatziones. Àutos de su de III Cunvegnos de istùdios subra de s'archeologia tardoromana e altomedievale in Sardigna, Tàrantu, 1989, pp. 41-44;
R. Coroneo-M. Coppola, Aiat pedidu cruciformi bizantinas de sa Sardigna, Casteddu, 1999, pp. 49 51;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu-culturales, Casteddu, AV, 2005, pp. 55-56.

Comente arribbare
Dae sa SS 131, a s'artària de Bonolva, s'imbocca sa SS 292 bis e si crompet su paisu de Cossoine. Dae inoghe si cursat unu caminu comunale asfaltadu pro belle 8 km finas a sa crèsia, chi pesat subra de un'altura de su campu a foras de su tzentru abitadu.