Ceraxus, Crèsia de San Giuliano

Su territòriu de Ceraxus resurtat in manera crispa istadu finas dae s'edade preistòrica. Sa crèsia de San Giuliano, fortzis antiga parrochiale de su paisu, est oe impreada comente a oratòriu de sa confraternita de sa Madonna de su Rosàriu. In s'àmbitu de su restàuru, operadu a sa fine de sos annos otanta de su sèculu passadu, sunt istadas individuados rastros archeològicos de s'edade preistòrica a cudda postmedioevale. Una sèrie de interros at torradu asciugàrios funeràrios de su XII-sèculu XIII e intre s'àteru fintzas un'insegna plumbea de pellegrinàgiu romeo.
Sa crèsia de San Giuliano est famadu pro s'ambientatzione, a su suo internu, de s'ammajadore ''coju selargino'', chi s'avalet de su faschent arcàicu e paris traditzionale emanadu dae sas formas romànicas suas.
Mancant noas documentàrias subra de s'impiantu de sa crèsia, chi torrat a artziare fortzis a su sèculu XII. In cuddu sutzessivu fiat istadu rimaneggiata, cun ricostrutzione de s'àbside. Sa fatzada est pretzèdida dae unu pòrticu chimbe-de su Seschentos.
S'àula est trinavata, cun cobertura de linna a capriate in sa navada tzentrale, a faldas in sas navadas laterales. Sas tres navadas sunt partzidas dae arcos subra de totzas colunnas calcàreas de ispògio. Sos capitellos sunt de reimpreu.
A su tzentru de sa fatzada s'aberit su portale, architravato cun lunetta sopraccigliata impostada subra de peducci zoomorfos. In ambos frontones s'agatat una bifora.
S'àbside est scandita in ispigros de lesene a soffietto, cun una monofora. Una sèrie de archetos nde coronat su terminale, comente a puru sos de sa navada mediana.

Istòria de sos istùdios
Pro sa crèsia de San Giuliano faghet a consultare sa boghe ''Ceraxus'' (1949) de Vittorio Angius, in su ''Ditzionàriu'' de su Casalis, sighida dae s'istùdiu de Dionigi Scano (1907). De sutzessivu meda est s'artìculu de Giuseppe Nieddu (1987), dedicadu a sos capitellos de edade romana torrados a impreare in s'àula. In su 1989 essit s'artìculu de Paolo Serra, Renata Serra e Roberto Coroneo, in su cale si dat contu de sos resurtados de sos iscavos archeològicos in s'àrea e a s'internu de sa crèsia. Subra de custa ùrtima in particulare faghent a lèghere sas ischedas in su volùmene de Renata Serra (1989) e de Roberto Coroneo (1993) subra de s'architetura romànica in Sardigna.

Bibliografia
V. Angius, ''Ceraxus'', in G. Casalis Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, XVIII, Torinu, G. Maspero, 1849, p. 796;
D. Scano, Istòria de s'Arte in Sardigna de su XI a su sèculu XIV, Casteddu-Tàtari, Montorsi, 1907, p. 332;
G. Nieddu, ''I capitellos romanos de sa crèsia de S. Giuliano in Ceraxus'', in Cartulàrios de sa Sopraintendenza Archeològica pro sas provìntzias de Casteddu e Aristanis, IV, 1987, parte II , pp. 43-50;
A. Pasolini-G. Stefani-E. Pìgios, Sa crèsia de San Giuliano a Ceraxus. #Su de XIII sèc., Casteddu, 1988;
P.B. Serra-R. Coroneo-R. Serra, ''S. Giuliano de Ceraxus (Casteddu)'', in Cartulàrios de sa Soprintendenza Archeològica pro sas provìntzias de Casteddu e Aristanis, 6, 1989, pp. 227-259;
R. Serra, Sa Sardigna, collana ''Itàlia romànica'', Milanu, Jaca Book, 1989, pp. 345-346;
A. Sari, ''Prenda dae pedra'', in Sardigna Fieristica, 1991, sena pàginas;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 72;
R. Coroneo-R. Serra, Sardigna preromànica e romànica, collana ''Patrimòniu artìsticu italianu'', Milanu, Jaca Book, 2004, pp. 260-261;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu-culturales, Casteddu, AV, 2005, p. 95.