S'antigu giassu fiat localizadu in su territòriu de su de oe Santa Justa, piticu tzentru incraradu subra de s'omònima laguna, in curtzesa de su golfu de Aristanis.
Othoca s'estendiat subra de unu totzu promontòriu projetadu subra de sa laguna chi in cuddu tempus si deviat presentare comente a un'ampru e profundu golfu de su totu navigàbile. Su batzinu portuale internu fiat ricavadu in s'ansa N/E de s'ispigru de abba, comente a riveladu dae sos funda·los chi ant torradu numerosas ànforas cummertziales datàbiles intre su 700 a.C. e s'edade tardu-republicana.
Sa fundatzione de Othoca si cheret postu a fùrriu a sa segunda metade de su de VIII sèc. a.C., segundu cantu istupadu dae sos iscavos giutos in sos annos '90 de su Noighentos subra de s'altura de sa catedrale de Santa Justa, ue teniat sede s'abitadu. Sas chircas in sa losa e in su setore S de su sagrato de sa crèsia ant difatis torradu importantes datos subra de sa facies arcàica de s'insediamentu, chi resurtat subrapostu a sas istruturas de unu tzentru nuràgicu de su Brunzu reghente e de sa prima Edade de su ferru.
Sos iscavos aiant postu in lughe una tzinta murària a dòpiu paramentu, spessa m 2,70, chi fiat istada atribuida a su VII-su de VI sèc. a.C. (non totus cumpartzint custa datatzione e la giughent a su de IV sèc. a.C., comente a sas àteras tzintas muràrias pùnicas de sa Sardigna). Su prenimentu de su fossato esternu de sa cortina fiat torrada in giacitura segundària importantes materiales de produtzione fenìtzia de sa segunda metade de su de VIII sèc. a.C. (lados, urnas, copas carenate, su fundu de unu pratu cun sa rafiguratzione de unu pugione in istile tardu geomètricu) e de sas primas dècadas de su de VII sèc. a.C. ("tripod bowl" cun oru decoradu dae banda ruja).
Sa necròpoli de Othoca, chi at torradu materiales de sa segunda metade de su de VII sèc. a.C.-cumintzos su de VI sèc. a.C., s'estendiat a S de s'abitadu, in s'àrea de s'atuale crèsia de Santa Severa. Issa documentat sos ritos de sa cremazione, chi est prevalente, e de s'interru. Sas tumbas sunt de vàriu tipu: a cassone, cun fossa retangulare rivestida dae lastras de arenaria; a cista dae pedra, cun urna fittile collocada a s'internu de una cista cuadrada in lastras de arenaria; a fossa tzirculare, ellìtica, retangulare. Sos asciugàrios, chi non raramente presentant vasos de importatzione grega e etrusca, documentant s'abertura cummertziale de s'insediamentu. Su defuntu de una tumba a fossa, fortzis unu sardu inurbato, fiat istadu cremato cun sas armas: una lantza, unu pugnale e duos stiletti.
In edade pùnica sa tzitade aiat decadidu, mancari paret si collire unu risveglio in su de IV sèc. a.C., perìodu a su cale sunt fatas torrare a artziare duas importantes tumbas a càmera iscobertas in s'Otighentos. No esistent su perìodu pùnicu dados sufitzientes pro torrare a costrùere sa topografia de su tzentru.
Durante s'edade romana, comente a testimoniadu dae su "Itinerarium Antonini" (su de III sèc. p.C.), Othoca s'aiat dèvidu isvilupare in raportu a su caràtere suo de nodu de tràficos: in su territòriu suo s'unificaiant sas duas grandu artèrias istradales "a Tibulas Surcis" e "a Turre Karalis". Bi fiant istados fraigados duos pontes, de unu de sos cales, a su cumintzu a chimbe arcadas, restant un'arcu tzentrale e duos arcatelle minores a S de su paisu, subra de su riu Palmas (Su pontixeddu).
S'urbanìstica de sa tzitade romana no est nòdida, ma su rinvenimentu de intonaci colorados e de tèssere de mosàicu in sos iscavos de sa catedrale, e su materiale de ispògio torradu a impreare a s'internu de custa, lassant ipotizare s'esistèntzia de edifìtzios romanos cun prospetos caraterizados dae colunnas e pòrticos.

Istòria de sos iscavos
Sas primas iscumbatas archeològicas de Othoca, tzitada in numerosas fontes de edade romana, si devent a Giovanni Busache, un'antiquario chi partinde dae su 1861 aiat fatu de sos acatamentos in sa periferia meridionale de su paisu. A fùrriu a su 1892, s'abogadu Efisio Pischedda aiat otentu una cuntzessione de iscavu, creschende custu in manera notèvole sa colletzione archeològica pròpia (como esposta acanta s'Antiquarium Arbaresu de Aristanis). In su 1910 si fiant acumpridos sas chircas de Antonio Taramelli e Filippo Nissardi. A pustis de una longa pàusa, partinde dae su 1983, sas iscumbatas aiant torradu a leare a cura de Giuseppe Pau, Giovanni Tore e Raimondo Zucca. Reghentes interventos de iscavu in sa necròpoli si devent a Carla De su Vais e a Emerenziana Usai.

Bibliografia
R. Curcuriga, "Su tzentru fenìtziu-pùnicu de Othoca", in Rivista de Studios Fenìtzios, 9, 1981, pp. 98-113;
G. Tore-R. Curcuriga, "Testimòniat Antiqua Uticensia (Chircas in Santa Justa-Aristanis)", in Archìviu Istòricu Sardu, 34, 1983, pp. 11-35;
F. Fanari, "Acatamentos archeològicos in s'istagnu de Santa Justa", in Cartulàrios de sa Soprintendenza de Casteddu e Aristanis, 5. 1988, pp. 97-108;
G. Nieddu-R. Curcuriga, Othoca. Una tzitade subra de sa laguna, Aristanis, S'Alvure, 1991;
R. Curcuriga, Biàgiu in s'archeologia de sa provìntzia de Aristanis, Aristanis, E.P.T. Aristanis, 2004;
C. De su Vais, "Sa necròpoli de Othoca (Santa Justa-Aristanis)", in Emporikòs Kólpos, Aristanis, 2005, p. 49;
C. De su Vais-E. Aia impreadu, "Sa necròpoli de Othoca (Santa Justa-OR): campagnas de iscavu 1994-95 e 1997-98. Notas preliminares", in Atos de su de V Cungressos Internatzionale de Studios Fenìtzios e Pùnicos, a cura de A. Spanò Giammellaro, Palermu, 2005, pp. 965-974.

Comente arribbare
Dae Aristanis s'imbocca a S de sa tzitade sa SP 56, finas a Santa Justa.