Iglesias, Crèsia de San Sarbadore

Su territòriu de Igrèsias at torradu rastros de continuidade abitativa finas dae s'edade preistòrica. A atestare s'orìgine de s'abitadu finas dae s'edade bizantina est sa crèsia cruciforme de San Sarbadore. S'edifìtziu fiat restadu pro tempus meda in istadu de abbandonu e fiat istadu in fines impreadu comente a cantina domèstica. Petzi in tempos reghentes est intradu a fàghere parte de su patrimòniu de su Comunu de Igrèsias chi est como protzedende a su recùperu suo e valorizatzione.
Sa crèsia de San Sarbadore traet s'importu suo dae su fatu de èssere cumpresa in su restrintu grupu de crèsias cruciformi sardas inquadrabili in s'edade bizantina. Pro bia de sa curtzesa de formas cun sa crèsia de Santa Rughe in Itireddu, si podet collocare in su IX-sèculu XI.
La prantat cruciforme s'isvilupat pro una longària de 25 m. Sa navada printzipale rugrat sa navada cun un'àngulu solu retu in manera aparente; in realidade, sos corpos de fàbrica si rugrant cun un'àngulu de chentu grados.
In sa fatzada s'aberit unu portale de su tipu architravato simpre cun architrave gravante subra de sa murature perimetrales. Su segundu atzessu a s'edifìtziu est tràmite unu portale de su tipu centinato a totu de ses, in sa testada de su bratzu deretu de sa navada. Unu de tres atzessos a sa crèsia est istadu de reghente identificadu longu su chirru mancu de sa navada.
De sa parte oposta a sa fatzada sa navada printzipale si serrat cun unu muru chi ammustrat ladinos sinnos de ammorsatura de un'àbside. Sa presèntzia de s'àbside at agatadu definitiva cunfirma durante sos ùrtimos traballos de restàuru cando est istupadu su perìmetru de fundatzione, in perfeta currispondèntzia cun sos contzas de ammorsatura. In sa matessi ocasione sunt istadas aporridas a sa lughe fintzas sas fundatziones de àteras duos àbsides, orientadas comente a sa printzipale ma postas a sos chirros de sa navada. Sos bratzos sunt bortados a carrada, mentras in su puntu de rugrada s'àrtziat unu tiburio cobertu dae cobertura a spioventi, ma a su cumintzu concruidu fintzas issu cun una bia a carrada.
Sa tècnica edilìtzia est prusaprestu curada, cun impreu de grandu blocos bene squadrati in sos àngulos esternos de sos bratzos e de pedras de dimensiones inferioras in sa tessidura de sos paramentos muràrios. De s'anàlisi de sa muratura, classificabile comente a"opus incertum", istupat fintzas su largu impreu de matones in cotu de a su mancu duos tipos: su prus antigu respetat s'unidade de medida bizantina, su cosidetto pee bizantinu, s'àtera resurtat de orìgine e realizatzione autòctona. S'intreu edifìtziu versat in pèssimas cunditziones e privu de puntellos diat crollare. Sos traballos protzedint subra de duos frontes: consolidende s'istrutura e documentende su restàuru. Meda est sena remèdiu pèrdidu, a dolu mannu fintzas sas pinturas murales chi ornaiant l'interno de sa crèsia.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est istada istudiada in sa metade de su sèculu XX de Raffaello Delogu. Sutzessivos aprofundimentos si devent a Giorgio Caddu (1976), in relatzione a s'isvilupu de s'architetura cruciforme in àrea mediterrànea, e a Alfredo Ingegnu, chi referit subra de sas precàrias cunditziones istàticas de su monumentu. Si signalat in fines s'ischeda de Margherita Coppola in su catàlogu de una mustra fotogràfica subra de sas crèsias bizantinas de sa Sardigna.

Bibliografia
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, pp. 34-35;
G. Caddu,"Un'edifìtziu altomedievale in Igrèsias", in Aspetos de sas sièntzias, de sa cultura e de sas artes, Igrèsias, n. 1, 1976, pp. 3-7;
A. Ingegnu, Igrèsias unu sèculu de amparu de su patrimòniu architetònicu, Aristanis, 1987, pp. 143-144;
R. Coroneo-M. Coppola, Aiat pedidu cruciformi bizantinas de sa Sardigna, Casteddu, 1999, pp. 31-33.