Sa crèsia parrochiale de Santa Eulalia pesat a su tzentru de su bighinadu de sa Marina, a cùrtzia distàntzia de su portu. Sa positzione elevada sua respetu a su fraigadu in tundu si devet a su fatu chi fiat istada fraigada subra de una pitica altura artifitziale, aende·si creada cun lu terro de un'importante situ archeològicu pluristratificato, aporridu in lughe in annos reghentes. Sa mola architetònica sua s'imponet cale fulcro visivu e urbanìsticu de su bighinadu trecentesco, torradu a organizare a pustis de sa conchista catalana de sa tzitade de su 1326. Dedicada a sa patrona de Bartzellona, sa crèsia est tzitada pro sa prima bia in su 1365, ma non cunservat istruturas ladinas de sa fase edilìtzia de su sèculu XIV. Comente est oe, s'edifìtziu est sa cumplessa summa de una sèrie de restruturatziones e restàuros susseguitisi in su cursu de sos sèculos, finas a tempos reghentes. L'interno de sa crèsia est a forte caraterizadu dae s'imponente cobertura de sa navada tzentrale, realizada mediante sa sutzessione de tres mannos furriadas istellares de arrastu tardu-gòtica, chi torrant a artziare a un'interventu de totale restruturatzione datàbile a sas ùrtimas dècadas de su Chimbighentos. In sos sèculos XVI e XVII s'ùnica navada aiat bidu s'abertura, subra de sos costàgios nord e sud, de una sèrie de capellas, de sighida modificadas. In su 1612-13 est documentada sa realizatzione de s'elegante coro cupolato a palas de su presbitèriu e de su campanile a canna cuadrada chi fiancheggia su prospetu printzipale. In su 1622 sa crèsia fiat istada artziada a su rangu de Collegiata. Un'ulteriore imponente interventu est datàbile a sa de oto dècadas de su sèculu XVIII: custa fase de traballos aiat dadu a s'edifìtziu sas atuales dimensiones e sas formas architetònicas in bona parte ancora de apretziare, cun s'abertura de sas navadas laterales e sa ricostrutzione in formas modernas de sas capellas; in su matessi iscortzo de sèculu fiat istadu sopraelevato su campanile e rimodellata sa fatzada printzipale cun unu coronamentu a dòpia inflessione oe non prus visìbile ca modificadu dae sos restàuros novecenteschi. Custos ùrtimos in particulare, acabados in su 1919 e esecutados suta de sa diretzione de s'ing. Riccardo Simonetti, aiant modificadu in manera sustantziale s'esternu de sa crèsia e, in parte, fintzas s'ispàtziu internu. A s'esternu fiat istadu torradu a disegnare su prospetu printzipale segundu unu modellu tardu-gòticu chi torraret a cramare sas lìnias originales de sa fatzada de su Chimbighentos, cun sa riapertura de su grandu rosone tzentrale e su recùperu de partes de su portale. Fiant istados posca modificados su coronamentu de su campanile, s'intreu costàgiu sud e sa cobertura esterna de sa cùpula de su coro. A s'internu si devent a su matessi interventu su profilu nou de sos arcos de sas capellas e de sas navadas laterales e sos elementos decorativos de capitellos e aiais paradu.
Sas capellas cunservant pregevoli arredos marmòreos barocos de su sèculu XVIII e pintados e isculturas de grandu interessu, datàbiles intre su Seschentos e s'Otighentos. Medas òperas de arte chi in su cursu de sos sèculos fiant andados a arrichire s'asciugàriu litùrgicu de sa parròchia sunt oe visìbiles in s'atacadu Museu de su Tesoro.

Bibliografia
M. Freddi, La chiesa di Sant’Eulalia a Cagliari, in AA. VV., Atti del XIII Congresso di Storia dell’Architettura (Sardegna) (Cagliari, 6-12 aprile 1963), Roma, Centro di Studi per la Storia dell’Architettura, 1966, vol. I (Testo), pp. 245-252; vol. II (Figure), pp. 225-232.
R. Serra, “L’architettura sardo-catalana”, in J. Carbonell – F. Manconi (eds.), I Catalani in Sardegna, s.l., Consiglio Regionale della Sardegna – Generalitat de Catalunya, 1984, p. 134.
F. Segni Pulvirenti – A. Sari, Architettura tardogotica e d’influsso rinascimentale, Nuoro, Ilisso, 1994, pp. 37, 47.
M. Schirru, Forme e modelli architettonici tra la Spagna e la Sardegna del ‘500, in ArcheoArte, 2 (2013), pp. 281-298.
M. Schirru, Arquitectura del siglo XVI en Cerdeña, entre novedades estéticas y constructivas, patrocinios y dinastías corporativas, in B. Alonso Ruiz – J. C. Rodríguez Estévez (eds.), 1514. Arquitectos tardogóticos en la encrucijada, Siviglia, Editorial Universidad de Sevilla, 2016, pp. 275-287.
F. Virdis, Documenti sull’architettura religiosa in Sardegna: Cagliari, vol. I (1569-1721), Lanusei, L’Ogliastra, 2017, pp. 239-246.
N. Settembre, Architettura e arte nella Sardegna meridionale in età moderna: nuovi apporti documentari. Tesi di laurea in Lettere Moderne, anno accademico 2019-2020, passim.