Sa basìlica, in s'abitadu de Casteddu, prospetta subra de una grandu pratza. S'àrea subra de cale pesat, a sos pees de sa punta de Bonaria, currispondet a sa prus antiga necròpoli cristiana atestada in su cabulogu.
Su tìtulu est registradu sa prima borta in unu passu de su diàconu Ferrando, biògrafu de Fulgenzio, su pìscamu de Ruspas chi in su primu bator de su sèculu VI fiat istadu esiliadu dae su re Trasamondo de su Nord Àfrica a Casteddu, ue soggiornò duas bias e aiat fundadu unu monastèriu "iuxta basilicam sancti martyris Saturnini".
S'edifìtziu diat èssere istadu costruidu comente a "martyrium" pro onorare San Saturnino, martirizadu a Casteddu in su 304. S'impiantu originàriu era su de una crèsia altomedioevale cruciforme, a fundu tzentrale cun bator bratzos uguales e corpus tzentrale cupolato. De custa fàbrica abarrant su corpus cupolato e resìduos de s'àbside a scarsella cuadrangulare. Sa cùpula est giunta tràmite scuffie a mesa crusiera (chi aiant sostituidu fortzis trumbas a su bator unu de isfera) a su vanu cuadradu, definidu dae arcos a prenu tzentru chi iscàrrigant subra de pilastros cun colunnas alveolate in màrmaru ruju de Àfrica.
In su 1089 su tìtulu fiat istadu donadu dae Costantino-Salusio II de Lacon-Gunale, giùighe de Casteddu, a sos Vittorini de Marsìllia, chi aiant torradu a costrùere su monastèriu e aiant istituidu a San Saturnino sa sede de su priorato sardu. A sos mòngios si devet sa ristruturatzione de sa crèsia in formas protoromaniche intre su 1089 e su 1119, annu de sa riconsacrazione. Durante custa fase, dèvida a maestranze proventzales, fiat istadu mantentu su corpus tzentrale cupolato e fiant istados riedificati sos bator bratzos, de cales restat intregu petzi cuddu orientale, a tres navadas e àbside, cun paramentu in calcare de Bonaria, atzinnos de bicromia dèvidos a s'insertada de contzas vulcànicos e impreu de ispògias marmòreos. Sa navada mediana tenet bia a carrada impostada subra de curnisa e scandita de sottarchi, mentras sas navatelle tenent bias a crusiera in cantonetti.
In unu manuscritu de su Carmona, de su 1631, sunt cuntentos duos disinnos de s'edifìtziu romànicu ancora intregu, in antis chi in su 1669 de sos bratzos in ruina esseret asportato de su materiale impreadu in sa ristruturatzione de sa catedrale cagliaritana.

Istòria de sos istùdios
Sos istudiosos non cunsertant subra de s'originària intitolazione, sa cunfiguratzione e sa collocatzione cronològica de s'impiantu altomedioevale. In su 1953 Raffaello Delogu aiat reconnotu in sa crèsia s'ischema tìpicu de su "martyrium", su fàbricu onoràriu fraigadu a pranta cruciforme subra de s'interru de chie si fiat sacrificadu pro sa fide. In su 1978 Renata Serra, subra de s'iscorta de su Delogu, data s'edifìtziu cruciforme a sa prima metade de su sèculu V. In su 1979 Tatiana K. Kirova sustentat chi su "martyrium" cruciforme, assignadu a su sèculu VI, diat àere tentu bratzos trinavati finas dae sa fàbrica originària. In su 1984 Letizia Panes Ermini identìficat in un'istrutura mononavata cun àbside a N, agatada suta de sa crèsia cruciforme, sa "basìlica sancti martyris Saturnini" acanta sa cale Fulgenzio de Ruspas a su cumintzu de su sèculu VI aiat fraigadu su monastèriu; cara a sa metade de su sèculu VI sa crèsia mononavata diat àere tzèdidu su logu a cudda a rughe. Majore acòrdiu esistet subra de sa ristruturatzione romànica, pro sa cale giai su Delogu aiat individuadu modos costrutivos de s'àrea franco-ibèrica dèvidos a sos Vittorini de Marsìllia.

Bibliografia
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, pp. 8-13, 48-51;
T.K. Kirova, Sa basìlica de S. Saturnino in Casteddu, S'istòria sua e sos restàuros suos, Casteddu, 1979;
L. Panes Ermini, "Chircas in su cumplessu de S. Saturnu a Casteddu", in Atos de sa Pontifìtzia Acadèmia Rumana de Archeologia. Torracontos, LV-LVI, 1982-84, pp. 111-128;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, cannaca "Istòria de s'arte in Sardigna", Nùgoro, Ilisso, 1993, sch. 2;
R. Coroneo-R. Serra, Sardigna preromànica e romànica, cannaca "Patrimoniu artìsticu italianu", Milanu, Jaca Book, 2004, pp. 35-41, 44.
R. Serra, Studios subra de s'arte de sa Sardigna tardoantica e bizantina, Nùgoro, Poliedro, 2004, pp. 95-96, 101-102;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu-culturales, Casteddu, AV, 2005, pp. 92-93;
R. Coroneo, "Sa basìlica de San Saturnino a Casteddu in su cuadru de s'architetura mediterrànea de su sèculu VI", in San Saturnino Patronu de sa Tzitade de Casteddu in su 17° tzentenàriu de su martìriu, Casteddu, 2005, pp. 55-83.