Fatos artìsticos istratificadas in sos sèculos

Sas primas manifestatziones artìsticas in Sardigna torrant a artziare a su Neolìticu, cando cumparent sas primas decoraduras subra de sas tzeràmicas. Su ricu repertòriu de sos ornados vascolari e sas piticas statuine rapresentantes sa "dea mama" (de edade neolìtica e eneolitica), riproduidas segundu istiles diferentes, costituint sas espressiones artìsticas prus notèvoles de sa preistòria isolana.
Durante s'edade de su Brunzu, cun su s'afirmare de sa tziviltade nuràgica, sunt prodùidas sas piticas isculturas in brunzu (sos "bronzetti") e sa manna istatuària in pedra (sos "gigantes" de Monte Prama).
Sas produtziones artìsticas riferibili a sa cultura fenìtziu-pùnica sunt a forte caraterizadas dae modos egitzianos e gregos, chi si manifestant non petzi in sas rafinadas produtziones de sas prendas, ma fintzas in sas stele de sos tofet, in sas decoraduras parietales de unas cantas tumbas a càmera e in sas in sos ornados vascolari.
Durante sas fases de sa dominatzione romana sa Sardigna est investida dae s'ampru e cumplessu limbàgiu artìsticu elaboradu a Roma, furriadu a assimilare in sa cultura s'ìsula, comente a dimustrant sos acatamentos de numerosos isculturas e pinturas, ma fintzas de mosàicos, rilievos architetònicos e vasellame pretziadu.
S'Altomedioevo sardu torrat mescamente isculturas marmòreas: frammentos de sarcòfagos, capitellos, bases, curnisas e àteros elementos de arredu internu de sas crèsias.
Intre su XI e su sèculu XII, cando sa Sardigna bizantina si fiat trasformada in sa Sardigna giudicale, si còllocant mescamente isculturas presa alal decoradura esterna de sas crèsias romànicas, de sas cales sos pulpiti, sas acquasantiere e sas chirras presbiteriali sunt subravìvidos in mìnima parte.
Bene prus cunsistente deviat èssere, segundu cantu testimoniadu dae sas fontes, sa pintura medievale, non petzi pro cantu pertocat sas òperas subra de tàula, ma fintzas pro sos afriscos: sas primas de su totu pèrdidas, sos àteros in iscassu nùmeru.
In su sèculu XIII sunt presentes in Sardigna artistas e manufatos de s'Itàlia tzentrale, mescamente de sa Toscana. Cun sa conchista aragonesa, intre su 1323-26, si serrat, a su mancu a Casteddu, su tziclu de sa tziviltade artìstica signada dae presèntzias itàlicas. In su restu de s'ìsula, cun gradualidade si sostituint a sos produtos artìsticos de su Gòticu italianu sos de su Gòticu catalanu.
S'arrastu ibèricu est destinadu a durare pro tempus meda in s'ìsula e s'avertet in particulare modu in sos "retabli" (polìticos pintados a tèmperat subra de tàula) e in sas istàtuas de linna in "estofado dae oro" (particulare tècnica de pintura subra de preparatzione a fògia dae oro).
A sos retabli, chi signant in manera intzisiva su XV e su sèculu XVI, si sostituint sos pintados a ògiu subra de tela, prevalentemente de importatzione. In s'arredu internu de sas crèsias s'afirmant in su sèculu XVIII sos altares in màrmaros polìcromos, chi signant s'adeguamentu a sa moda baroca.
Una produtzione artìstica sarda in manera autèntica s'isvilupat in su cursu de s'Otighentos, mescamente gràtzias a sa faina de s'iscultore Andrea Galassi e de su pintore Giovanni Marghinotti. Custu ùrtimu, cun sas tele suas de sugetu sardu, inaùgurat su cursu culturale nou, chi at a giùghere s'arte a s'interessare semper prus a sos valores autòctonos de s'ìsula.
Sa dialètica intre traditzione e innovatzione cursat, comente a unu filu ruju, s'iscultura e sa pintura sarda de su Noighentos. Sas personalidades emergentes (Francesco Ciusa, Giuseppe Biasi, Filippo Figari, Mario Delitala, sos frades Melis, Eugenio Taulara, Mauro Manca, Costantino Nivola so petzi unos cantos intre sos tantos) contribuint a s'insertada de sas produtziones sardas in su prus ampru cuadru de sa cultura artìstica internatzionale.

Aggiornamento

2/7/2025 - 15:30