Tresnuraghes, Torre Foghe

Su topònimu de sa zona, e de cunsighèntzia de sa turre, pigat nùmene de su foghe de su Rio Mannu. S'àrea est istada definida tando Rio Foghe, Rio Foghedoglia, Fogudolla, Fogo De Oglia, Fogudoglia, Foguedolla, etc.
Situada a 70 m subra de su livellu de su mare, sa turre Foghe teniat unu campu visivu de 30 km e fiat in cuntatu òticu cun sas turres de Capo De Ischia e de Capo Nieddu. Su fortilizio dominaiat s'atzessu a su riu Mannu, possìbile rifornimentu de abba pro sos piratas barbareschi.
Sa turre est costituida dae duos corpos tzilìndricos de diàmetru belle aguale; s'atacu de sa segunda istrutura si còllocat a su tres unu de s'artària. Su diàmetru a sa base de sa turre est de 8,6 m e s'artària de 9,6 m. A s'internu b'est una càmera tzirculare bortada a cùpula, priva de feritoie, cun unu caminetto internu; s'ùnica abertura est su boccaporto, situadu a un'artària de 4 m de sa terra. Subra de sa s. de s'intrada, un'iscala, ricavada in sa grussesa murària, permitet s'atzessu a sa terratza esterna o piatzat de armas. Su materiale cun su cale est istada realizada sa turre, acudit dae sa zona; pro s'istrutura sunt istadas impreadas de sas rocas de preda niedda, mentras s'arcu e sos stipiti de su boccaporto sunt in vulcanite ruja.
Sa turre fiat istada costruida cun probabilidade in unu perìodu cumprèndidu intre 1580 e su 1590, in cantu compare in sa relatzione de Giovanni Francesco Fara subra de sas turres chi esistint in antis de su 1591. In manera pretzedente, segundu sa relatzione de su capitanu de Iglesias, Marco Antonio Camos, chi aiat acumpridu unu tzensimentu de sas costas de sa Sardigna e de sos giassos prus frecuentados dae sos corsaros, esistiat a su foghe de su riu unu postu de guàrdia costituidu dae duos òmines pagados dae sos corallari de Bosa.
In su 1604 sunt documentados sos primos traballos de riparatzione. Àteras òperas de restàuru sunt atestadas in su 1720, cales s'intonacatura de sos muros e de sa terratza e sa risistemazione de sas garitte e de sa mesuluna.
De una relatzione de su 1729, sa turre est definida "de armas", de defensa grae; imbetzes, segundu sa relatzione de su Ripol de su 1767, su fortilizio diat funtzionare comente a turre de seju essende, semper segundu su reladore piemontesu, su distacamentu presente in su fortilizio cumposta petzi de s'alcaide (su capitanu de sa turre), de duos sordados e de un'arsenale, costituidu dae unu solu cannone e una spingarda.
In su matessi annu, fiat istadu progetadu unu restàuru nou de sa turre de Foghe e de sa de Argentinas, de su coronellu de sas turres De Brondel; in su 1784 fiant istadas esecutadas àteras riparatziones e in su 1833 fiat istada torrada a acontzare torra, paris cun sas turres de Ischia Ruja e de Columbargia.
In su 1842, fiat istada suprimida sa Reale Amministratzione de sas Torri e s'annu sutzessivu fiat istadu dismessa. Como su parapetu de sa pratza de armas est crolladu e, in sa parte manca de s'intrada, sa muratura presentat una bistosa lesione cun tzedimentu de su pietrame.

Bibliografia
E. Pillosu, Sas turres costerinas in Sardigna, Casteddu, Tipografia Sa Cartotecnica, 1957;
F. Fois, Torri ispagnolas e fortes piemontesos in Sardigna, Casteddu, Sa Boghe Sarda, 1981;
G. Montaldo, Sas turres costeras in Sardigna, Tàtari, Carlo Delfino, Tàtari 1992;
F. Russo, Sa defensa costera de su Rennu de Sardigna de su XVI a su sèculu XIX, Roma, Istadu majore de s'Esèrtzitu, Ufìtziu istòricu, 1992;
G. Montaldo, "Fortes e Torri Costeras", in Sas Architeturas fortificadas de sa Sardigna tzentru-meridionale. Àutos de sa Die de Studio, Casteddu 16 santugaine 1999;
M. Rassu, Guida a sas turres e fortes costeris, Casteddu, Artigianarte, Casteddu 2000.

Comente arribbare
Tresnuraghes est chi si podet sighire dae Macumere tràmite sa SS 129 bis o de Aristanis tràmite sa SS 292. Arribbados a s'abitadu si cursat su caminu chi costeggia su riu Mannu cara a su mare, pro 11 km; a su time·nde, si lompet a su promontòriu de Punta Foghe, subra de su cale pesat sa turre.