Sant'Eru, Crèsia de Santa Sofia

Sa parrochiale de Santa Sofia pesat ue s'abitadu s'arrestat longu sa barriera naturale de su cursu de abba S'Arrieddu, cara a E, in unu de sos puntos prus bassos e ùmidos de sa zona.
S'edifìtziu atuale est frutu de un'integrale ricostrutzione in formas de su Rinaschimentu aviada in s'ùrtimo ventennio de su sèculu XVI e portada a tèrmine in su 1604 a òpera de su genovesu Agostino Carchi e de su casteddàiu Francesco Essant, comente a aporridu subra de s'epigrafe collocada subra de su stipite deretu de s'arcu triunfale.
Puru presentende sa costumada icnografia sardu-catalana cun presbitèriu prus pagu ampru de sas navadas, manifesta in sas bellas proportziones de s'àula chi si dilatat in sas ampras e luminosas capellas laterales unu cuntzetu de s'ispàtziu e de sa lughe de sabore oramai classicistico e s'imponet, gasi, comente a una de sas prus primidias manifestatziones de s'istile nou in àmbitu provintziale.
S'ùnica navada est bortada a carrada e est torrada a mòvere in tres ampras campadas dae sottarchi a totu de ses chi imbarant susu aiais paradu tuscaniche. Susu de issa s'incrarant tres capellas pro ladu, cobertas cun bias a padiglione lunettato e caraterizadas dae una profundidade inconsueta chi, cun sas ampras arcadas de collegamentu, fintzas issas a totu de ses, sugerit su sentidu de sa spazialità e de sa luminosidade de un'edifìtziu a tres navadas.
Su prospetu, prus tardu, est caraterizadu dae sa tendèntzia eclètica locale chi cumponet elementos gòticos, de su Rinaschimentu e barocos riletti in crae de limbas cun craros intentos gràficu-planari. Issu, difatis, lega su rosone gòticu, oramai privu de roda, sopraccigliato e ornadu dae una modanatura a ispirale cun sos portales timpanati de trincu de su Rinaschimentu in sos cales si cuntzentrant totu sos elementos decorativos. Cuddu tzentrale presentat semicolonne aende·los tortos e scanalate acostagiadas, unu fregio a gira·los e una teoria de palmette istilizadas guastadas meda pro s'atzione erosiva de sos agentes atmosfèricos. In sa mezzeria de s'architrave est isculpida sa datatzione de su prospetu interpretabile comente a 1638 o 1648. Sos portales laterales sunt prus simpres e de dimensiones minores: ùnicu elementu decorativu est una testina angelica in su puntu medianu de sa trabeazione. Su paramentu lapideo est in tufu, arenaria e vulcanite e presentat una pezzatura prus cuidada in sa parte inferiora.
Sos traballos pro su fràigu de sa turre campanaria fiant cumintzados in su 1752 e si protrassero pro belle mesu sèculu. Sa canna, a fundu cuadradu, est realizada in blocos bene squadrati de arenaria de su Sinnis e crompet un'artària cumplessiva de unos 40 metros. Esecutada sena cunditzionamentos de elementos preesistentes est, cun probabilidade, òpera de unu de sos numerosos ingenieris militares sabàudos in cuddu momentu in s'ìsula. Imponente e massissa, presentat un'inditu oramai classicistica: ùnicos elementos de traditzione baroca sunt individuàbiles in sas decoraduras in pedra vulcànica ruja e in sa cùpula "a chibudda".

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est ogetu de sintèticas ischedas in sos volùmenes de sa collana "Istòria de s'arte in Sardigna" subra de s'architetura romànica (1993), tardogòtica e de influssu de su Rinaschimentu (1994), tardoseicentesca e purista (1992).

Bibliografia
S. Naitza, Architetura de su tardu '600 a su classitzismu purista. Nùgoro, Ilisso, 1992, ischeda 26;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 99;
F. Segni Pulvirenti - A. Sari, Architetura tardogòtica e de influssu de su Rinaschimentu. Nùgoro, Ilisso, 1994, ischeda 65.