Miris, Crèsia de San Pàule

Su territòriu de Miris at torradu rastros archeològicos chi atestant sa continuidade insediativa partinde dae s'edade prenuràgica. In edade medievale Miris fiat cabulogu de curadoria. Segundu sa traditzione sa crèsia de San Pàule fiat istadu sa prima parrochiale de Miris, in antis de sa polarizatzione de s'abitadu a fùrriu a s'atuale parrochiale de San Sebastiano.
Sa crèsia de San Pàule, cumpresa in sa chirra de su campusantu, prospetta deretu subra de su caminu. Ispicat intre sos vergeris de sa pranura de Miris e corfit pro bia de s'ispetaculare fatzada, costruida in òpera bicroma, est a nàrrere alternende filari dae pedra calcàrea crara a filari de iscura predamolina. Su tìtulu de "sanctu Paulu de Miili" est documentadu in su "Condaghe de Santa Maria de Bonàrcadu" (XII-sèculu XIII). Sa diversidade de materiales (calcares, vulcaniti, predamolinas e tufu verdognolo) inditat sa possibilidade chi a su fràigu de sa crèsia apant operadu maestranze diferentes. Sa matessi tècnica edilìtzia ammustrat discontinuidade, pro cale faghet a ipotizare chi a sas primas maestranze, ligadas a su cantiere de sa catedrale de Santa Justa e operadoras a sa metade de su sèculu XII, si devant s'impiantu e su telàrgiu istruturale caraterizadu dae largas aiais paradu angulares e de su zoccolo a sabata chi curret longu totu su perìmetru.
A sas maestranze chi operaiant in Arbaree in su primu bator de su sèculu XIII si devent cuddas alas in òpera bicroma de predamolina e carcare aoradu posta in òpera cun regolaridade mesches in sa fatzada. Sa crèsia de San Pàule tenet fundu longitudinale de unos 24 m. Su tipu est classificabile comente a rughe "commissa", cun àbside a S/E. A sos tres duos de sa longària sa navada printzipale rugrat perpendicolarmente unu bratzu meda de prus curtzu de sa navada, cun funtzione de navada. Subra de su chirru N/E a su bratzu de sa navada e longu sa navada printzipale s'innesta unu corpus angenu a su perìmetru cruciforme. Sa cobertura est in capriate de linna in sa navada tzentrale e a crusiera in sa navada e in su vanu N/E.
Sa fatzada retzit slancio de sas duas lesene a sos chirros de su portale chi cun sos pilastros angulares partiscono sa fatzada in tres ispigros concruidos dae arcadas modanate a totu de ses. Cudda tzentrale acasàgiat un'oculo modanato, cuddas laterales rombos gradinati. S'ùnicu portale in fatzada est de su tipu architravato cun architrave timpanata e lunetta a totu de ses. Longu totu su perìmetru de sa crèsia, cumpresa s'àbside, curret una sèrie de archetos a totu de ses modanati de diversas dimensiones, impostados subra de peducci traballados, ateretantu lìberos o gravanti subra de lesene o pilastros angulares.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est istada analizada a sa metade de su sèculu XX de Raffaello Delogu, chi aiat tentu contu de sas diversas maestranze chi b'aiant operadu e de sos raportos cun Santa Maria de Bonàrcadu. Sos istùdios suos sunt istados aprofundidos dae Renata Serra e de Roberto Coroneo.

Bibliografia
R. Delogu, S'architetura de su Medioevu in Sardigna, Roma, Sa Libreria de s'Istadu, 1953, pp. 120;
R. Serra, Sa Sardigna, collana "Itàlia romànica", Milanu, Jaca Book, 1989, pp. 367-368;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 98;
R. Coroneo-R. Serra, Sardigna preromànica e romànica, collana "Patrimòniu artìsticu italianu", Milanu, Jaca Book, 2004, pp. 282-284;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu-culturales, Casteddu, AV; 2005, pp. 76-78.