Gonnostramatza, Crèsia de San Mighele Arcangelo

Su paisu de Gonnostramatza est cumpresu in su territòriu de sa Marmidda, regione situada in sa Sardigna centromeridionale, rica de testimonias archeològicas. Sa crèsia parrochiale de San Mighele Arcangelo, assetiada in s'abitadu, prospetta subra de una pratza. Acostagiadu a su campanile est su modernu oratòriu.
In època medievale su tzentru aparteniat a su giuigadu de Arbaree e fiat cumpresu in sa curadoria de Montis, de cale est istadu cabulogu, in antis chi lu devenneret sa villa de Mòguru.
Sa crèsia de San Mighele Arcangelo, gasi comente si presentat oe, est su frutu de un'interventu de su segundu pustisgherra chi l'at in manera sustantziale modificada. Segundu fontes documentàrias s'edifìtziu fiat istadu fraigadu in sos annos cumprèndidos intre su 1680 e su 1715 (su primu cuntratu est de su 19 làmpadas 1665), ma sa prus antiga atestatzione torrat a artziare a su 1524. Fiat istadu pesadu difatis susu de una pretzedente crèsia de su Chimbighentos, de cale abarrat petzi s'àbside tardogòtica cun bia a crusiera impostada subra de peducci pènsiles decorados, chi presentat a su tzentru sa gemma de serraglia. In su 1954, a pustis de s'abbatimentu de sa de su 1684, fiat istada costruida sa fatzada noa.
In su 1752 si fiat cumintzadu a fraigare su campanile; totu s'annu e pro su sighente b'est àpidu unu continuu trasportu de pedras a su piatza·las de sa crèsia, ue sos muradores casteddàios mastru Efisio Mura e mastru Antìogu Tzerpes artziaiant sa turre. In su 1757-58 a sa fàbrica aiat traballadu fintzas unu de tres muradores, mastru Antioco Litera. Pagu tempus a pustis de si fiat pessadu a unu relògiu pùblicu, pro su cale fiat istadu in manera apòsita pesadu unu piticu campanile. Cando, in su 1760, unu "carradore" de Santu Sperau aiat giutu dae Casteddu a Gonnostramatza su relògiu nou, in su campanile fiat istada collocada una campana. In su 1899, ca minetzaiat de crollare, sa pitica istrutura fiat istada derrùida.
Su fundu de sa crèsia est in àula cun tres capellas pro ladu, de sas cales sas duas bighinas a su presbitèriu, detzisamente sas prus pronuntziadas, formant una pesada de navada, de su cale bratzu deretu s'atzedet a sa sagrestia a fundu cuadrangulare, chi comùnicat cun s'àbside.
Sa fatzada a cabanna, arta e cumpresa meda intro aiais paradu de àngulu, basat susu de un'artu zoccolo. Su paramentu muràriu est ritmato de filari de largas lastras monolìticas alternatamente rincassate, chi creant un'efetu de chiaroscuro. Longu sos terminales de sos spioventi curret una teoria ascendente de archetos pènsiles, poggianti subra de peducci sgusciati. Cun su portale de linna, insertadu intro una curnisa centinata a totu de ses, est in asse una manna trifora, fintzas issa disposta in una curnisa a totu de ses. Custa ventana, cun piticas colunnas frunidas de bases e capitellos, tenet sa lughe mediana est prus arta e ampra de sas duas laterales. S'àbside est cuadrangulare.
Alliniadu a manca de su prospetu printzipale est unu campanile a canna cuadrada, poggiante susu de un'artu zoccolo. Sa turre, cumpresa intro aiais paradu de àngulu in contzas squadrati, est partzida in tres òrdines de curnisas. Su primu òrdine presentat de sos ispigros lisos illonghiados, mentras su segundu acasàgiat in cada cara una monofora centinata, insertada in un'ispigru lisu coronadu dae archetos pènsiles cun dòpia ghiera, poggianti subra de peducci. In su de tres òrdines, de piticas dimensiones e privu de aiais paradu, cun sa superfìtzie lisa intonacata, est collocadu, intro una curnisa, su relògiu tzirculare. Subra de custu vanu s'impostat sa cùpula emisfèrica, partzida in ispicas e coberta dae tèssere coloradas. A sos àngulos de sas curnisas chi concruint superiormente sos ùrtimos duos òrdines s'àrtziant de sos piticos acroteri.

Bibliografia
V. Angius, boghe "Gonnos-tramatza", in G. Casalis, Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, VIII, Torinu, G. Maspero, 1841;
Sa Provìntzia de Casteddu. Sos comunos, a cura de N. Sciannameo - F. Sardi, Cinisello Balsamo, Silvana, 1985 (II e.);
S. Tomasi, Diòtzesi de Ales-Terrarba. Memòrias de su Passadu, II, Villacidro, Cartabianca, 1997;
S. Melas, Ischedas Paisos, Ischedas de sas Òperas, in Intro sa Marmidda. Ambiente, Istòria, Cultura, Lunamatrona, Ischit Corona Arrubia, 2000;
A. Pillittu, Diòtzesi de Ales-Terrarba, collana "Aiat pedidu e arte sacra in Sardigna", Casteddu, Zonza, 2001.