Barì, Torre de Barì

Su fortilizio est in su territòriu de su bidditzolu de Barì, oe Barì: s'àrea fiat connota comente a "Punta Negra de Barì" o "Punta Negra de Sapione" . Posca, in sos sèculos XVIII e XIX sa fortificatzione fiat istada dedicada a Sant'Antonio e pro custu narada "de Sant'Antonio de Barì".
Sa turre teniat funtziones de vedetta e, cun una visuale de unos 15 km, osservaiat sa zona chi s'estendiat de Capo Bella Bida a Capo Sferracavallo; compidaiat fintzas su foghe de su Riu Mannu, meta possìbile de barbareschi e piratas pro sa provvista ìdrica. Fiat in cuntatu òticu cun sas turres de San Gemiliano e de Capo Bellavista, a N, e cun sa vedetta de Capo Sferracavallo, a S.
Sa turre est costruida cun rocas granìticas e de preda niedda locales. Troncoconica, tenet un'artària de 12,75 m e diàmetru de 11,4 m a sa base e 8 m a su terratzu. Est providida de una pitica càmera interna tzirculare, bortada a cùpula, de belle 14 mq; cunteniat unu piticu distacamentu reduidu a s'alcaide (su capitanu de sa turre) e a duos sordados. S'intrada a custa càmera fiat garantida dae un'abertura a de 4 m de sa terra; in manera frontale a s'intrada fiat collocada una botola chi giughiat a sa cisterna, situada a unu livellu inferiore, mentras subra de sa s. bi fiat sa scalinata, interna a su muru, chi giughiat a sa pratza de armas.
Su fràigu de sa turre in sa zona de Barì fiat istada cussigiada in su 1572 de sa relatzione de su capitanu de Iglesias, Marco Antonio Camos, chi aiat acumpridu unu tzensimentu de sas costas de sa Sardigna in ispetziale modu de sos giassos prus frecuentados dae sos corsaros. Sa realizatzione de sa fortilesa si diat collocare duncas intre custa data e su 1639, cando est tzitada pro sa prima bia de sa "Carta subra de sa descricion de s'Isla Y Reyno de Sardena" de Francesco Vico.
In su 1720 sa turre, segundu sa Relatzione de su de I Cummissàrios de artillieria, fàbricas e fortificatziones, Cagnoli, fiat in bonu istadu. In su maju de su 1748 bi fiat istadu un'iscontru a fogu cun sos moros chi fiant isbarcados in sas bighinàntzias. A sa fine de su sèculu sunt documentadas riparatziones de su mastru Mameli, mentras un'interventu prus radicale fiat istadu fatu in su beranu de su 1828. In su matessi perìodu su distacamentu allogiaiat a Barì, sighende sos còmpitos suos de guàrdia. In sos duos annos sutzessivos, subra de progetu de s'architetu Melis, si fiat postu fine a sa restruturatzione.
In su 1842, fiat istada suprimida sa Reale Amministratzione de sas Torri e s'annu sutzessivu sa turre fiat istada dismessa. Durante sa segunda gherra mundiale fiat istada torra torrada a impreare comente a postu de vedetta.

Bibliografia
E. Pillosu, Sas turres costerinas in Sardigna, Casteddu, Tipografia Sa Cartotecnica, 1957;
E. Pillosu, "Un'inèditu raportu de su Chimbighentos subra de sa defensa costera de Marco Antonio Camos", in Nou Bullettino Bibliogràficu Sardu e Archìviu de sas traditziones populares, V, 1959;
F. Fois, Torri ispagnolas e fortes piemontesos in Sardigna, Casteddu, Sa Boghe Sarda, 1981;
G. Montaldo, Sas turres costeras in Sardigna, Tàtari, Carlo Delfino, Tàtari 1992;
F. Russo, Sa defensa costera de su Rennu de Sardigna de su XVI a su sèculu XIX, Roma, Istadu majore de s'Esèrtzitu, Ufìtziu istòricu, 1992;
G. Montaldo, "Fortes e Torri Costeras", in Sas Architeturas fortificadas de sa Sardigna tzentru-meridionale. Àutos de sa Die de Studio, Casteddu 16 santugaine 1999;
M. Rassu, Guida a sas turres e fortes costeris, Casteddu, Artigianarte, Casteddu 2000.

Comente arribbare
Barì si còllocat longu sa SS 125 (orientale sarda), a su km 136. Pro cròmpere su monumentu est netzessàriu a pigare una cùrtzia tuva istradale, cara a E, longu 4,5 km, chi unit su paisu a su mare. Sa turre pesat subra de unu piticu promontòriu, chi sobrat de sa lìnia de costa, e est orlata de una marina arenosa.