Tuili, Crèsia de San Pedru

Su paisu de Tuili est situadu a sos pees de sa Giara de Gèsturi, una de sas zonas prus ammajadoras de sa Sardigna, rica de atestatziones archeològicas. In sa parte arta de su paisu, a O de s'abitadu, est assetiada sa crèsia dedicada a San Pedru Apostolo. S'erge subra de unu mannu piatza·las, in cara a su de su Otighentos palatzu Asquer.
In època medievale sa "villa", cumpresa in su giuigadu de Arbaree, faghiat parte de sa curadoria de sa Marmidda e dipendiat de sa diòtzesi de Useddus (Ales). In su 1481, cun s'afeamentu a sos Santa Creus, pro su paisu aiat cumintzadu una fase importante de s'istòria sua.
Sa crèsia de San Pedru fiat istada cunsagrada in su 1489. De custu antigu impiantu abarrat petzi sa de tres capellas a manca, a cale s'atzedet de un'arcu ogivale cun capitellos decorados a motivu fitomorfo, chi presentat una bia istellare cun gemmas pendule.
Su fundu de sa crèsia est in àula mononavata, cun tres capellas pro chirru. Sa navada e totu sas capellas sunt bortadas a carrada, francu sa de tres a manca. Attiguo a custa ùrtima capella est unu piticu ambiente. De sa de tres capellas a dereta, chi est in realidade unu vanu de atzessu a s'edifìtziu, si colat a sa sagrestia, chi tenet fundu retangulare.
Sa fatzada, abbolotu a otzidente, presentat unu paramentu muràriu realizadu in filari de contzas squadrati de colore murru; pro duos de tres belle de s'artària sua e longu su spigolo deretu sunt insertados contzas de diferente colore. Sa parte superiora, unu tempus cun pedras a bista, dae su 1884 est intonacata. Su portale, iscumpassadu dae un'architrave, tenet s'arcu descritu dae contzas de vàriu colore. In asse cun su portale s'aberit una ventana centinata, a sos chirros de sa cale sunt àteras duas lughes retangulares. Su prospetu si concruit superiormente cun unu coronamentu in manera dòpia inflesso a "capeddu de carabineri". Su fastigio mustra de sos elementos decorativos in pedra cun motivu spiraliforme; a sa tzima est collocadu unu contzo in cale est isculpida una caratza, subra su cale s'innesta una rughe dae pedra. Sos costàgios de sa crèsia sunt sorretti de contrafortes, bator in su chirru mancu e tres in cuddu deretu; custu ùrtimu costàgiu acasàgiat unu portale. La movet absidale, basada subra un'artu zoccolo, tenet su paramentu intonacato de colore grogu, comente a su restu de s'edifìtziu, francu chi sa fatzada. Subra de su muru de fundu de su presbitèriu s'aberint tres ventanas, aguales a sas de su prospetu printzipale. Fintzas custu prospetu est concruidu dae su manieristico coronamentu in manera dòpia inflesso. Alliniada cun s'àbside est sa sagrestia, in cale s'aberit una pitica ventana ovale.
Subra de su chirru mancu de sa fatzada est adossadu su campanile a canna cuadrada, partzidu in bator òrdines separados dae curnisas. Su primu mustra, intro sos spigoli cun pedras a bista, de sos ispigros intonacati e lisos. Su segundu acasàgiat in cadauna de sas caras una nitza centinata a totu de ses, mentras in su de tres s'aberint de sas monofore cun centina a totu de ses, de cale si bident sas campanas; in custu de tres òrdines est situadu fintzas su relògiu, postu in sa parte inferiora de una de sas monofore. S'ùrtimu òrdine, de minores dimensiones, est in fundu otagonale, cun sos spigoli de sas caras in pedras a bista, comente in su restu de s'istrutura; subra de sas caras si disponent, in modu alternu, de sas monofore e de sas nitzas. Subra de custu vanu s'impostat sa cùpula emisfèrica, partzida in ispicas e coberta dae tèssere a pelte coloradas.

Istòria de sos istùdios
Noas subra de sa crèsia de San Pedru s'agatant subra de vàrias publicatziones relativas a sa Marmidda.

Bibliografia
V. Angius, boghe "Gonnos-tramatza", in G. Casalis, Ditzionàriu geogràficu istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, XXIII, Torinu, G. Maspero, 1853;
A. Pillittu, "Diòtzesi de Ales-Terrarba", collana Aiat pedidu e arte sacra in Sardigna, Casteddu, Zonza, 2001.

Comente arribbare
Dae Casteddu s'imbocca sa SS 131. A pustis de àere rugradu Muristeni si girat a dereta. Aia cursadu unos 40 km nche si ponet a dereta subra de sa SS 197. Si colat a curtzesa de Furtei e si rugrant Bidda Mara, Is Pratzas e Barùmini. Posca si pigat sa SP 44 e s'arribbat a Tuili.