Solarussa, Crèsia de San Gregòriu

S'àrea subra de cale pesat sa crèsia de San Gregòriu resurtat antropizzata finas dae s'edade nuràgica. A sa prima edade romana torrant a artziare su pamentu e una bartza fortzis de un'edifìtziu termale. Unu segundu tipu de adobbadu pone·las su pamentu apartenet a sa crèsia romànica e est pretzèdidu dae sas istruturas de fundatzione de una crèsia altomedievale.
Sa crèsia intitulada a su santu pontìfitze Gregorio Magno est un'esèmpiu de Romànicu "minore" ma non pro custu prus pagu significativu, in cantu caraterizadu dae unu de apretziare, estrema simplesa costrutiva e de una cuidada tècnica de trincu de sa pedra.
A s'internu, a su de suta de su pranu de calpestio, est istadu atzapadu su perìmetru de un'àula mononavata cun àbside a S/E, datàbile a s'edade altomedievale.
Su topònimu Solagrussa/Solarossa est mentovadu in duos atos non datados de su "Condaghe de Santa Maria de Bonàrcadu" (XII-sèculu XIII), ma sa crèsia romànica de San Gregòriu est datàbile pro sola bia de sos caràteres formales, chi nde sugerint s'ascrizione a sa segunda metade de su sèculu XII. Sa nudidade de sos paramentos, assotziada a sa perfeta tècnica stereometrica, rivelat su dàbile interventu de maestranze ativas a sa fase de impiantu de sa crèsia de Santa Maria de Bonàrcadu (1110-1146/47).
Su fundu est longitudinale cun àbside a E. Sa fatzada si caraterizat pro su portale, de su tipu architravato e lunettato cun centina a totu de ses torrada a pesare de unu contzo. Nudda est cuntzèdidu a sa decoradura iscultòrea: s'ùnicu elementu de decoru est rapresentadu dae sas bicromia de sa lunetta realizada alternende contzet de iscura predamolina a contzas de vulcanite crara.
A su colmo de sa fatzada s'agatat una cantone traballada pro acollire unu batzinu tzeràmicu polìcromu, chi deviat ispicare non pagu subra de sa trama iscura de su muru de preda niedda. Longu su costàgiu S, belle a impinna a sa fatzada, s'aberit su segundu portale, fintzas issu de su tipu architravato e lunettato a totu ses torradu a pesare de unu contzo. S'àbside est realizada in contzas de vulcanite iscura in manera mèdia prus mannas de sos impreados in fatzada.

Istòria de sos istùdios
Sa crèsia est istada istudiada in sa segunda metade de su sèculu curtu dae Renata Serra e Roberto Coroneo, cun letura formale e incuadramentu istòricu in su sèculu XII. Pro cantu attiene a sos restàuros si signalat s'ischeda de Alfredo Ingegnu, Donatella Mureddu e Grete Stefani.

Bibliografia
V. Angius, "Solarussa", in G. Casalis, Ditzionàriu geogràficu Istòricu-istatìsticu-cummertziale de sos Istados de S.M. su Re de Sardigna, XX, Torinu, G. Maspero, 1850, pp. 248-255;
F. Cherchi Paba, Solarussa e Su Campidanu Majore, Casteddu, 3T, 1978, pp. 16-18;
"Tres esèmpios de interventu de restàuru: Solarussa, crèsia de San Gregòriu; Biddanoa Truschedu, crèsia de San Gemiliano; Tzorfuliu, crèsia de San Giuanne batista", ischedas de A. Ingegnu-D. Mureddu-G. Stefani, in Nurachi. Istòria de un'ecclesia, Aristanis, S'Alvure, 1985, pp. 101-109;
R. Serra, Sa Sardigna, collana "Itàlia romànica", Milanu, Jaca Book, 1989, pp. 373-374;
R. Coroneo, Architetura romànica de sa metade de su Milli a su primu '300, Nùgoro, Ilisso, 1993, ischeda 25;
R. Coroneo-R. Serra, Sardigna preromànica e romànica, collana "Patrimòniu artìsticu italianu", Milanu, Jaca Book, 2004, pp. 268-269;
R. Coroneo, Aiat pedidu romànicas de sa Sardigna. Itinerari turìsticu-culturales, Casteddu, AV, 2005, p. 78.

Comente arribbare
Si lassat sa SS 131 a s'artària de Silì, pro bortare a d. subra de sa SS 388 conca a Simaxis. A pustis de pagos km si bortat a s. subra de sa SP 15 finas a Solarussa. Sa crèsia de San Gregòriu Magno pesat in pessu chi a foras de s'abitadu, intro una chirra in unu giassu de su campu, e est pretzèdida dae unu grandu portale iscumpassadu dae campanile a vela.